/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109674137-25c901.jpg)
Toenmalig regisseur Todd Field (die vorig jaar succes had met de film). Teer) wierp hem in 2011 in indiedrama In De slaapkamer, als dorpsdokter wiens zoon wordt vermoord door een bedrogen echtgenoot, zei hij: “Bij iemand als Robert Redford ga je er niet meteen van uit dat hij je buurman zou kunnen zijn in een vissersdorpje in Maine. Bij Tom Wilkinson geloof je dat.” Fields bewust ondramatische debuutfilm heeft precies hetzelfde Teer een psychologische wending waarbij het echte drama niet de gebeurtenissen zijn, maar de onvoorspelbare en soms onvoorstelbare reacties van de personages. Wilkinson was daarin net zo grillig en verfijnd als Cate Blanchett Teer. Het zou hem zijn eerste Oscarnominatie opleveren.
De Britse acteur Tom Wilkinson, die vrijdag op 75-jarige leeftijd overleed, was weliswaar een geloofwaardige buurman, maar niet bepaald het type ‘betrouwbare buurman’. Hij was geen acteur die je film na film kon typeren. Daarvoor waren zijn vijftigjarige carrière en de ruim 130 rollen die hij speelde in film en televisie te divers. Hij omschreef zichzelf ooit als een ‘utility actor’, een acteur die voor allerlei rollen inzetbaar is. Het was waarschijnlijk zijn arbeidersachtergrond die hem tot deze bescheiden beelden bracht. Zijn gereedschapskist bevatte precisie-instrumenten waarmee hij kon fileren, filteren, tegenkleuren, schaduwen en markeren. En – niet alleen in deze film – speelt de ernst onder de saaiheid, het verdriet onder de ernst en onder het verdriet de dreiging van de onvoorspelbaarheid. Dit zijn de acteurs waar je naar blijft kijken en naar wiens bijrollen je uitkijkt.
Boerenzoon
Als de directeur van zijn middelbare school in Knaresborough niet om hem had gegeven, zou Wilkinson waarschijnlijk nooit acteur zijn geworden. In een interview zei de kort na de Tweede Wereldoorlog geboren zoon van boeren uit Yorkshire, die kort na de Tweede Wereldoorlog naar Canada emigreerde om aan de armoede te ontsnappen, dat hij als tiener doelloos door de schoolgangen dwaalde totdat de leraar hem ‘leerde hoe hij met een mes moest eten en vork.” en ging naar het theater.” Maar pas tijdens zijn studie aan de Royal Academy of Dramatic Art in Londen ging hij geloven dat het mogelijk was voor kinderen uit de arbeidersklasse om een carrière in de kunst na te streven.
Zijn echte doorbraakrol was die van de stoere ex-frontman Gerald Cooper De volledige Monty in 1997, waarin een groep werkloze staalarbeiders uit Noord-Engeland een komische act oefent om geld te verdienen. Vorig jaar werd er een vervolgminiserie gemaakt, waarin de mannen 25 jaar later opduiken. Het was een van Wilkinsons laatste optredens.
Ook de film die hem zijn tweede Oscarnominatie opleverde, Michaël Clayton (2007) laat een ander zien staaltje van zijn capaciteiten. Tegenover George Clooney speelt hij in deze bedrijfsthriller een manische advocaat die verwikkeld is in een class action over een pesticidenschandaal. Veel van zijn scènes zijn telefoongesprekken, wat het geheim van zijn acteerwerk des te opvallender maakt: hij speelt niet de melodie maar de tegentoon. Dat is ontzettend slim bij teksten die veel informatie tegelijk moeten overbrengen.
Hollywood
Andere producties die Wilkinson populair hebben gemaakt, zijn onder meer Antonia Birds Priester (1994), waarin hij een liberale priester speelt die het celibaat heeft opgegeven, de verfilming van Jane Austen Gevoel en gevoeligheid (1995) en kostuumdrama Shakespeare verliefd (1998). Hij verscheen ook in de Hollywood-kaskraker Batman begint (2005) als maffiabaas Carmine Falcone. Regisseurs als Michel Gondry en Wes Anderson, bekend om hun verfijnde ensemblecasting, werkten eveneens graag samen met Wilkinson in respectievelijk Eeuwige zonneschijn van de vlekkeloze geest (2004, als timide-sinistere wetenschapper) en als verteller in Het Grand Boedapest Hotel (2014).
Wilkinson was getrouwd met collega-acteur Diana Hardcastle met wie hij deelnam in de miniserie van 1986 Eerste onder gelijken hadden leren kennen. Het echtpaar kreeg twee dochters.
