Ook na dertig jaar blijft er in Nederland verwarring bestaan over de werking van het Belgische cordon sanitair, de afspraak om geen bestuursakkoorden te sluiten met het Vlaams Belang (voorheen Vlaams Blok). Zo ook in de NRC-analyse De twee gezichten van Geert Wilders (2/12), waarin politicoloog Sarah Bracke pleit voor het buiten de regering houden van de PVV. Ze verwijst naar de Belgische ervaring: “Toen dat cordon rond het extreemrechtse Vlaams Belang in Vlaanderen langzaam werd losgemaakt, groeide de partij weer. Dat gebeurde niet in Wallonië, waar het cordon tegen extreemrechts van kracht bleef.”
Beide beweringen zijn zeer betwistbaar. Het belangrijkste misverstand dat hierdoor ontstaat, is dat een cordon, als het standvastig genoeg wordt gehandhaafd, ervoor zal zorgen dat een extreemrechtse partij uiteindelijk haar kiezers verliest of zelfs nooit van de grond komt.
Dit is nooit bevestigd door de feiten in België. Tussen 1991 en 2004, de ‘hoogtijdagen’ van het cordon sanitair, behaalde het VB bij elke verkiezing meer stemmen, resulterend in een piek van 24 procent in 2004 – het jaar waarin de partij werd veroordeeld wegens het aanzetten tot haat. Het is waar dat ze vervolgens tien jaar lang door een diep dal is gegaan, en sinds 2019 weer aan populariteit wint – in de peilingen ze evenaart nu die recordscore. Maar was dat het resultaat van het cordon?
Er zijn veel vaker voorkomende verklaringen die er ook voor kunnen zorgen dat andere partijen stemmen winnen of verliezen. Het VB werd verscheurd door een broederlijke strijd aan de top, had een zwakke voorzitter, en net op dat moment braken twee andere rechtse, populistische, nationalistische partijen door die een geloofwaardig alternatief boden: Lijst Dedecker (LDD) en de Nieuwe Vlaamse Alliantie. N-VA). Vandaag heeft het VB opnieuw een sterke voorzitter, is de eenheid teruggekeerd in de partij, bestaat de LDD niet meer en is de N-VA na twintig jaar regeren onderdeel geworden van het rechts-nationalistische achterban. mojo kwijt. Het keert terug naar de oude stal. Cordon of niet.
Wallonië dus. Franstalig België is weliswaar een van de weinige regio’s in West-Europa waar geen succesvolle extreemrechtse partij bestaat. Het is ook waar dat er op extreemrechts een sterk taboe rust in de Franstalige politiek en media. Het is verleidelijk om een causaal verband te zien.
Interne gevechten
Maar dat weten we eigenlijk niet. Er kunnen veel redenen zijn waarom iets niet gebeurt. Als je naar de geschiedenis van Franstalig extreemrechts kijkt (die wel bestaat), zie je dat deze partijen en verenigingen in de jaren tachtig hetzelfde traject volgden als hun tegenhangers aan Vlaamse kant: ze waren evenmin succesvol. Maar terwijl het Vlaams Blok tegen het einde van dat decennium verstandige, getalenteerde politici aantrok en zijn partijoperaties en communicatie professionaliseerde, viel de Franstalige partij uiteen door ruzies. Dat is sindsdien een vaste praktijk. Franstalig extreemrechts zit vast aan de oude kwalen: interne ruzies, ‘leiders’ die kiezers wegjagen met agressieve retoriek en gedrag.
De vraag is dan: komt dat omdat het werd uitgesloten door het politieke en media-establishment? Of kon dat establishment hen heel gemakkelijk uitsluiten, omdat het een marginale club bleef? Werkt het Waalse cordon, of is het nooit getest?
Getalenteerde politicus
Persoonlijk geloof ik het tweede. Een getalenteerde politicus zou gemakkelijk het Waalse cordon kunnen omzeilen. Franstalige Belgen laten zich zeker niet alleen informeren door de traditionele media: het bereik van kranten en televisie is relatief laag, en zelfs Walen zijn vertrouwd met internet. Ze kijken veel naar Franse zenders, waar ze geconfronteerd worden met rechts-nationalisten. Uit onderzoek weten we dat Franstalige kiezers net zo weinig over migratie zouden moeten weten als Vlaamse kiezers. Ze hebben echter niet de mogelijkheid om dat geloof politiek uit te drukken, omdat geen enkele partij er campagne voor voert.
Wat dat betreft doet Wallonië mij denken aan Nederland in de jaren negentig. Bij elke overwinning van het Vlaams Blok schudde je medelijdend je hoofd. Nederland deed het duidelijk veel beter, want daar bestond geen radicaalrechts. Tot het er opeens was.
Dit alles betekent niet dat het cordon sanitair in België geen enkel effect heeft gehad. Het heeft de VB inderdaad buiten de macht gehouden. Dit kan op zichzelf een waardevolle doelstelling zijn voor wie meent dat zulke partijen hoe dan ook het goed functioneren van instituties schaden. Ik ben van mening dat de meeste Vlaamse partijen vandaag weigeren zaken te doen met het VB, niet zozeer uit principe, maar uit eigenbelang. Ze vrezen dat hun partij uiteen zal vallen, of dat hun extreme coalitiepartner een crisis zal uitlokken die hen zal treffen.
Dat zijn begrijpelijke redenen. Zolang je maar niet verwacht dat de druk van extreemrechts afneemt. Bij de volgende verkiezingen zullen ze er weer zijn.
