Nu Polen de weg terug heeft gevonden naar de democratie en de rechtsstaat, een zeldzaam moment van licht in donkere tijden, herinner ik me dat de Britse historicus Norman Davies dit land ooit ‘het hart van Europa’ noemde. Het was de titel van zijn ‘korte geschiedenis’ van Polen: Hart van Europa488 pagina’s.
Voor degenen die gewend zijn om vanuit West-Europees perspectief te denken, zoals de Nederlanders na de val van de Muur nog lange tijd zijn blijven doen, zal het vreemd zijn om het hart van Europa te situeren in wat altijd Oost-Europa heette. Maar als je naar de kaart kijkt, zie je dat de Baltische staten – sinds 2004 lid van de EU – zich veel verder naar het oosten uitstrekken. En als de bevolking van Wit-Rusland de vrijheid had om te kiezen, zou dat land ook gemakkelijk tot de EU kunnen toetreden, zoals Oekraïne – het volgende land ten oosten van Polen – al doet. Snijd vervolgens Groot-Brittannië van de kaart vanwege de Brexit, en daar heb je het: Polen in het hart van Europa.
Davies was uiteraard niet alleen bezorgd over de ligging van Polen, maar ook over de historisch-politieke plaats ervan: ‘Polen is het punt waar de rivaliserende culturen en filosofieën van ons continent elkaar in de meest acute vorm bevechten, waar de spanningen van het Europese drama het aanraken van het vlees en de zenuwen van een groot land. Polen is niet slechts een brok, of een uitsteeksel in de verte, het is dat wel hart Van europa.’
De betovering was verbroken
Dit zijn de slotzinnen van zijn boek, en ik moet erbij vermelden dat ze uit 1985 dateren. De botsende filosofieën waar hij het destijds over heeft, zijn die van het communisme en de liberale democratie. Het zou tot 1989 duren voordat die confrontatie werd opgelost, en nee, ik denk niet aan de val van de Berlijnse Muur in november van dat jaar, maar aan wat daaraan voorafging. Want in juni 1989 vond er in Polen een doorbraak plaats: de dissidente vakbond Solidarnosc had deels vrije verkiezingen afgedwongen en alle open zetels in de Sejm (het Poolse Huis van Afgevaardigden) en 99 van de 100 zetels in de Senaat gewonnen.
Dit luidde de ineenstorting van het Poolse communistische regime in, waarna de betovering werd verbroken en het ene Oostblokland na het andere volgde. Het succes van Solidarnocs, dat werd gesteund door de Poolse paus Johannes Paulus II, was niet de enige factor; Zonder een zekere Gorbatsjov was het misschien nooit zover gekomen. Maar Polen, als het grootste en ooit machtigste land in Oost-Europa, had het meeste gewicht, en dat is nog steeds het geval.
Daarom is het zo veelbetekenend dat de opkomst bij de verkiezingen dit keer een record bereikte van bijna 75 procent, 10 procent hoger dan in 1989, toen er veel op het spel stond. Toen de geboorte van de democratie, nu de verlossing. Een grote opluchting voor degenen die, net als ik, soms vreesden dat Oost-Europa historisch gezien te zwaar belast was om echt democratisch te zijn en eigenlijk niet in de EU thuishoorde.
Sunlight: In Polen heeft de filosofie van de democratie die van de autocratie verslagen. Nu is het wachten op een herhaling van het domino-effect van 1989. Omdat het zo niet verder kan, moet Hongarije, met een Victor Orbán handen schudden met Vladimir Poetin.
Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘meedogenloze aan de ene kant en aan de andere kant’ predikt. Lees ze hier.
