Wat vindt NRC | Polen laat zien: hoge opkomst werkt het beste tegen populisme

Polen zijn notoir slechte kiezers. In 1989, tijdens de eerste semi-vrije verkiezingen, nam 62,7 procent van de kiezers de moeite om te gaan stemmen. Dit toch al vrij lage percentage werd in de daaropvolgende dertig jaar nooit meer gehaald. In het land van Solidariteit, de vakbeweging die een sleutelrol speelde in de strijd tegen het communisme in het voormalige Oostblok, bleek er verrassend weinig interesse te zijn om de nieuw verworven vrijheid om te zetten in democratische actie. Tegen deze achtergrond kan de opkomst bij de verkiezingen van afgelopen zondag nu al historisch worden genoemd: 74,38 procent van de Polen stemde. De rijen waren zo lang dat sommige stembureaus tot diep in de nacht open moesten blijven. De stembiljetten waren op.

Lees ook
maar ook mentaal, cultureel en politiek

Deze ongekende honger naar democratie is aangewakkerd door de huidige regerende partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid). De afgelopen acht jaar heeft dit het land in een richting gestuurd die de meerderheid van de Polen niet leuk vindt. Onder PiS werd Polen een land waar vrouwen met gevaarlijke zwangerschappen sterven omdat ze geen abortus kunnen krijgen. Waar rechters aan de kant worden geschoven omdat ze rechterlijke beslissingen nemen die de overheid niet bevalt. Waar politici van de oppositie met ongekende wreedheid en met de hulp van een agressieve staatsomroep worden belasterd, is zelfs hun leven niet gegarandeerd. De afgelopen jaren zijn er al massale demonstraties geweest, bijvoorbeeld tegen de ontmanteling van de vrouwenrechten. Dit protest bereikte zondag het stemhokje.

Uiteindelijk dreigde de democratie zelf in gevaar te komen, met PiS aan het roer. Veelzeggend was het referendum dat de partij tegelijk met de verkiezingen organiseerde, met suggestieve vragen zonder enige context over ‘illegale migratie uit het Midden-Oosten en Afrika’ (min of meer?) en de verhoging van de pensioenleeftijd (voor of tegen?). Nog een voorbeeld van hoe makkelijk de democratie gekaapt kan worden en hoe belangrijk het is dat burgers betrokken blijven bij de politiek in hun land, hoe vervelend dat soms ook is. Een grote meerderheid van de kiezers gaf zondag bij de stembureaus aan niet mee te willen doen aan het referendum, waardoor de uitslag niet bindend is.

Deze verkiezingen zijn goed nieuws voor de EU. Terwijl in andere landen – Duitsland, Italië, Oostenrijk, Hongarije en recentelijk Slowakije – populisten en extremisten voet aan de grond lijken te krijgen, is dit proces in Polen nu – althans tijdelijk – tot stilstand gekomen. De oorlog in Oekraïne had de positie van Polen in de EU verbeterd, maar het is nu belangrijk dat Polen opnieuw een positieve, belangrijke Europese rol speelt op andere gebieden. De grote EU-landen hebben grote verantwoordelijkheden.

Lees ook
Die vraag staat centraal in de titanenstrijd tussen twee politici

Eind goed al goed? Allereerst moet er nog stroom worden overgedragen. PiS geeft nu al signalen af ​​dat dit niet zonder slag of stoot zal gebeuren. Zodra dit steekspel voorbij is, staat de nieuwe regering een monsterklus te wachten. Een groot deel van de schade aan de rechtsstaat, maar ook aan de staatsomroep TVP, ministeries en diplomatieke diensten, zal hersteld moeten worden. En dat zal niet mogelijk zijn zonder enige vorm van politieke inmenging, of precies wat de meeste Polen de rillingen bezorgt na acht jaar politieke gijzeling. Ook Polen blijft diep verdeeld: PiS eindigde zondag als grootste partij, maar kreeg toch ruim 35 procent van de stemmen, vooral in het armere oosten. Dit keer viel het kwartje de goede kant op, maar er is geen garantie dat dit ook bij de volgende verkiezingen het geval zal zijn.