VS leggen strengere exportrestricties naar China op aan ASML

Het Nederlandse ASML krijgt te maken met strengere exportregels voor lithografiesystemen die de chipmachinemaker aan Chinese klanten levert. Dinsdag heeft het Bureau of Industry and Security, onderdeel van het Amerikaanse ministerie van Handel, aanvullende maatregelen aangekondigd om de technologische vooruitgang van China te vertragen. Chipmakers als Intel en Nvidia mogen hun meest geavanceerde producten niet meer leveren aan tientallen landen buiten China. Op deze manier willen de VS voorkomen dat Chinese bedrijven via een omweg aan snelle processors komen.

Ook de bedrijven die de tools leveren om chips te produceren, zoals ASML, zullen de nieuwe beperkingen voelen. In een primeur antwoord het bedrijf uit Veldhoven (42.000 medewerkers, jaaromzet 21 miljard euro) stelt tijd nodig te hebben om de exacte impact in te schatten. ASML gaat er momenteel van uit dat de beperkingen gelden voor een beperkt aantal chipfabrieken in China die geavanceerde chips maken. In een verklaring laat het bedrijf weten dat de apparatuur die niet naar China mag, verkocht zal worden aan andere landen omdat de mondiale vraag naar chips alleen maar toeneemt. De maatregelen hebben dus geen invloed op de totale omzet van het bedrijf.

Strenger dan Nederland

ASML is marktleider op het gebied van lithografiemachines, apparaten die met behulp van een lichtstraal chippatronen op een siliciumschijf projecteren. Hoe dunner de lijnen in dit patroon zijn, hoe meer transistors er op een chip passen en hoe meer rekenkracht er beschikbaar is. EUV-machines, de meest geavanceerde lithografiesystemen die projecteren met extreem ultraviolet licht, mogen China al een tijdje niet meer binnen.

Voor onderstaande categorie, machines die werken met diep ultraviolet licht, heeft de Nederlandse overheid in september, na langdurige onderhandelingen met de Amerikanen, beperkingen ingevoerd. Chips zijn opgebouwd uit tientallen lagen; de ASML-systemen die het meest nauwkeurig zijn in het stapelen van die lagen mogen niet meer naar China.

Het lijkt erop dat de Amerikaanse regels nog strenger zullen zijn. In een uitgebreid document van 141 pagina’s wordt de apparatuur beschreven die volgens de VS niet meer aan Chinese chipfabrikanten mag worden verkocht. Het is een aanvulling op, in Amerikaanse woorden, ‘het dichten van de gaten’ in de regelgeving die begin dit jaar in overleg met Nederland en Japan al tot stand kwam. Dit zijn de twee landen die lithografiemachines produceren, met ASML als bijna-monopolist.

De VS vrezen dat China krachtige kunstmatige intelligentie voor militaire doeleinden zal ontwikkelen, of deze zal gebruiken om minderheden te onderdrukken door middel van surveillancetechnologie. Het doel is om de Chinese chipfabrieken vijf tot tien jaar achter te laten. Daarnaast zou Amerika zelf graag een groter aandeel willen hebben in de productie van geavanceerde halfgeleiders. Ze komen nu vooral uit Taiwan en Zuid-Korea.

De Amerikaanse minister van Handel Gina Raimondo stelt in een interview met persbureau Reuters dat de maatregelen niet bedoeld zijn om China economisch te treffen. Chinese chipfabrieken zijn gedwongen zich te concentreren op meer ‘volwassen’ chips waarvoor ze geen geavanceerde productiemiddelen hoeven te importeren. De vraag naar dergelijke chips is groot, omdat ze onmisbaar zijn voor de gangbare elektronica, de energietransitie en elektrische auto’s.

Strenge

De VS introduceerden in oktober 2022 al een pakket aan strenge maatregelen en breiden deze nu uit door de zogenoemde ‘de minimis regel’ aan te scherpen. Het gaat hier om het percentage Amerikaanse technologie in een chipmachine: als dit lager is dan 25 procent, zijn de Amerikaanse exportregels niet van toepassing. Maar de VS leggen de lat nu extreem laag en verlagen de de minimis-norm rigoureus naar 0 procent. De extraterritoriale macht van Washington strekt zich uit tot Veldhoven, zonder dat Nederland of de EU daar iets aan kunnen doen.

Want hoewel ASML een Europees bedrijf is en de machines vrijwel geheel uit Europese onderdelen bestaan, zijn er toch ingrediënten nodig die uit de VS komen. ASML heeft meerdere Amerikaanse vestigingen, onder meer in Connecticut en Californië, die de leveringen voor de lithografiesystemen leveren.

Maar de lithografiemachine is niet de enige bepalende factor in een chipfabriek. Met extra trucjes kun je nog fijnerkorrelige chips produceren. De Chinese chipfabrikant SMIC kan voor techgigant Huawei nu processors maken met een nauwkeurigheid van 7 nanometer (een nanometer is een miljoenste millimeter). Hiervoor is echter geavanceerde apparatuur nodig die de overige processtappen in de chipfabriek voor zijn rekening neemt. Ook de Amerikanen proberen dergelijke machines, zoals die van het Nederlandse bedrijf ASM International, te blokkeren.

China doet er alles aan om zelfstandig chipmachines te ontwikkelen. Naarmate de westerse aanvoer verder wordt afgesloten, zullen ze moeten overstappen op ‘lokale’ apparatuur. China heeft echter nog geen goed alternatief voor geavanceerde lithografiemachines en blijft daarom afhankelijk van vooral ASML.

In het tweede kwartaal van 2023 kwam 25 procent van de omzet van ASML uit China. Dat aandeel zal op termijn afnemen, verwacht de multinational. ASML maakt woensdag haar derdekwartaalcijfers bekend. De grote chipfabrikanten hebben hun bestellingen in Veldhoven tijdelijk opgeschort vanwege een terugval in de vraag naar chips. De verwachting is dat de markt in 2024 weer zal aantrekken.