Een autobiografisch boek over een pijnlijke jeugd op scène zetten, met een hoofdpersoon die niet kon vertellen waar de pijn zat, dat vergt een bijzondere aanpak. Rieks Swarte bevindt zich al jaren in een nogal eenzame positie als het gaat om het visueel vertellen van grote gebeurtenissen met kleine middelen.
Een verhaal over de immense eenzaamheid van een jongetje valt ook in die categorie. Samen met regisseur Noufri Bachdim bedacht hij een format voor het boek Winterwater van Lex Paleaux (wiens naam wellicht niet toevallig ook op water eindigt).
Paleaux groeide op in een Fries dorp als kind van een Franse vader en een kettingrokende, diepgelovige moeder met losse handen. Een gezin dat niet bepaald liefdeloos was, maar ook niet gul met begrip of warmte.
Kinderlijke verbeeldingskracht en naïef vertrouwen
In het eerste deel zien we de wereld van kleine Lex, een schattige jongen die met een open geest de grote wereld in kijkt, maar ook de grote vragen stelt die volwassenen vaak vervelend vinden. De vier acteurs houden Lex letterlijk en figuurlijk liefdevol in hun handen. Ze spreken om de beurt met zijn stem, lezen zijn gedachten en geven vorm aan zijn kinderlijke wereld. Dat doen ze op talloze manieren, met kartonnen figuren, met tekeningen op een grote achterwand, met projecties, stemmen en muziek.
Het is de typische stijl van Swarte die perfect aansluit bij de kinderlijke fantasie en het naïeve zelfvertrouwen van Lex. Die fantasie botst echter voortdurend op een harde werkelijkheid die daar niet voor openstaat.
Voorspelde ramp
Er wacht een ramp. In de voorstelling duurt het eigenlijk te lang voordat de aangekondigde ramp werkelijkheid wordt, waardoor de prachtige vertelstijl iets te illustratief wordt. Wanneer de voetballende jongen op weg naar huis door een slechte man wordt ‘aangesproken’ – juist door de indirectheid ervan is de suggestieve vorm pijnlijk voelbaar – stort de open geest van de naïeve jongen volledig in. Hij kan het niet vertellen en niemand staat open voor wat hem dwars zit. Zo wordt hij wat ze ‘onhandelbaar’ noemen, slaat hij zijn moeder terug en gaat het van kwaad tot erger. Alle wellicht goedbedoelde maatregelen blijken achteraf contraproductief.
Het is vooral in dit laatste deel dat de animatie-achtige vertelstijl weer volledig tot zijn recht komt. De eenzaamheid, het opgesloten zitten in je eigen geheim, de drang tot zelfvernietiging die daaruit voortvloeit – dit alles lijkt nauwelijks beter op te roepen dan op deze ‘kleine’, (blijkbaar) eenvoudige en tegelijkertijd liefdevolle manier.
Het is een theatrale vorm van tekenen wat alleen in stilte kan worden gezegd.
★★★★☆
Evenement Winterwater, door Rieks Swarte, Studio Figur en Feikes Huis
Gezien 24 februari In De Lawei, Drachten
Concept Noufri Bachdim en Rieks Swarte (gebaseerd op boek van Lex Paleaux)
Spel Nick Bos, Gerold Guthman, Pluck Venema en Tim Hammer/Alexander Brouwer
Ontwerp Rieks Swarte
Richting Noufri Bachdim
Publiek 150
Nog te zien 1/3 in Leeuwarden
