Glas maken was in de vroege middeleeuwen iets magisch. Een reizende kralenmaker kwam 1400 jaar geleden naar Wijnaldum en wellicht ook naar het Groninger Wierum.
Dit wordt beschreven in een groot onderzoek naar de vroege glasproductie in Nederland. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) liet in laboratoria de samenstelling van honderden stukjes glas analyseren. Dit zijn verschillende soorten objecten die eerder zijn gevonden tijdens archeologisch onderzoek.
Egyptisch glas
De oude Egyptenaren produceerden al prachtig glaswerk. Toen de Romeinen onze kant op kwamen, bereikten ook glazen voorwerpen ons terpgebied. De benodigde grondstoffen kon je bij ons echter niet vinden: deze kwamen veelal uit landen ten zuiden of ten oosten van de Middellandse Zee.
De glasproductie begon in de Lage Landen in de vroege middeleeuwen, hebben archeologen ontdekt. De nieuwe aanbiedingen hierover Engelstalig onderzoek veel nieuwe details voor de RCE. Er is onderzoek gedaan naar glas uit de periode 400 tot 1100 n.Chr.
Bij glas denk je misschien aan drinkbekers of vazen, maar in ons land van toen ging het vooral om kleinere voorwerpen. Denk aan kleurrijke kralen, bedoeld voor kettingen. Deze waren populair bij krachtige terpbewoners: ze zijn vaak aangetroffen in terpgrond. Aardewerk of metaal werd soms ook versierd met lagen glas.
Friese elite
In verschillende nederzettingen langs de Maas ontstonden kleine glasproductiecentra. Vooral Maastricht groeide uit tot een belangrijke plaats voor glasblazers. Daar is hard bewijs voor: er zijn smeltkroezen uit de zesde en zevende eeuw gevonden.
Dergelijk glas kwam ook terecht in Dorestad (Wijk bij Duurstede): het belangrijkste handelscentrum van Nederland. Je kon dingen van over de hele wereld kopen. Ook in Utrecht en enkele andere plaatsen is ‘Hollands glas’ gevonden.
Ook in Wijnaldum, dat rond 600 na Christus was uitgegroeid tot een centrum van de Friese elite, zijn kralen gevonden. Deze glasobjecten zijn waarschijnlijk niet geïmporteerd uit Zuid-Nederland, maar geproduceerd in Wijnaldum zelf.
Het lijkt erop dat een reizende kralenmaker naar het noorden is getrokken, schrijven de onderzoekers. Mogelijk heeft zo’n mobiele vakman ook Rijnsburg en Valkenburg aangedaan.
Gouden topsieraden
Deze professional kwam niet zomaar op bezoek. Hij werkte voor rijke en machtige mensen, zoals je dat in Wijnaldum kon vinden. Het was al duidelijk geworden dat de Tjitsma-terp bijzondere ambachtslieden aantrok. Het lijkt erop dat ook goud en andere bijzondere materialen hier bewerkt .
In Wijnaldum zijn meerdere kralen met productiefouten aangetroffen. Dergelijke vondsten zijn een aanwijzing dat hier een glasmaker actief was.
Frisdrank uit de woestijn
Voor het onderzoek zijn monsters genomen van 24 glaskralen uit Wijnaldum. Het gaat vooral om materiaal uit de periode 550-900 na Christus. Kenmerkend is het witte of gele glas, dat ook op een aardewerkscherf is aangetroffen. Mogelijk heeft de kralenmaker ook barnsteen verwerkt, want ook dit materiaal is tussen het afval aangetroffen.
In die tijd werkten Nederlandse ambachtslieden vaak met stukjes ‘vers’ glas als grondstof. ‘In de vroegste periode (Merovingische periode; 450-750 n.Chr.) kwam een groot deel van het glas uit Egypte’, vermeldt het RCE-onderzoek. ‘Al dit glas is gemaakt van frisdrank, afkomstig uit de Egyptische woestijn’.
‘Soms werden er specifieke metalen aan het glas toegevoegd om het ondoorzichtig geel of wit te maken. Vooral in Maastricht lijkt dit op grote schaal te zijn gebeurd.’ Glas werd later op grote schaal hergebruikt voor nieuwe objecten, zo blijkt uit de analyses. ‘In de Karolingische periode (750-850 n.Chr.) werd meer glas gerecycled.’
Viking-netwerken
Nederlandse glasbewerkers maakten voornamelijk kralen. “Keulen was hoogstwaarschijnlijk een belangrijke bron voor glazen kommen en bekers”, meldt het onderzoek.
Er kwamen ongeveer 800 nieuwe grondstoffen beschikbaar. Je kunt ook glas maken van as die ontstaat bij de verbranding van hout of planten. Vikingnetwerken lijken een rol te hebben gespeeld bij het verkrijgen van dergelijke as.
De productie van glaskralen had in de vroege middeleeuwen iets magisch, suggereren experts. Mogelijk is dit ook de reden geweest dat de kralen niet kant-en-klaar van elders werden aangeleverd. Kennelijk was het belangrijk dat ze ter plekke werden gemaakt.
Mozaïekstenen in Wierum
Regelmatig werden stukjes glas van oude mozaïekvloeren hergebruikt voor de productie van nieuw glas. Integendeel, er is een opmerkelijk groot aantal stukken mozaïek glas gevonden in Wierum, ten noorden van de stad Groningen. Dat heeft de Rijksuniversiteit Groningen hier gedaan eerder onderzocht .
Dit zou de nutsvoorraad van een mobiele kralenmaker kunnen zijn, suggereren de onderzoekers. Of zo’n glaswerker ook in Wierum zelf nieuwe objecten heeft gecreëerd, blijft onduidelijk.
