Het is zijn „buurtkroeg”, vertelt Reinier van den Berg over het Wageningse café Onder de Linden waar we hebben afgesproken. De weerman is op de fiets gekomen. Zijn collega Amara Onwuka woont ook in Wageningen. Het is een „stad van weerkundigen,” vertelt Van den Berg (61), vooral vanwege de studie meteorologie aan de universiteit. In de jaren tachtig had hij nog een professor die ook boer was. „Die stond vaak met modderige laarzen college te geven.”
Meteen na zijn studie ging hij in 1986 aan de slag bij Meteo Consult. „En vanaf de start van RTL 4, in 1989, werd ik weerman op tv.” Toen was hij nog gladgeschoren met een vrolijke haardos, nu heeft hij een baardje en wat minder haar.
Onwuka (48) arriveert een paar minuten later. Ze is Nederlands-Nigeriaans en studeerde aan de kunstacademie in Utrecht, waar ze graag wolkenluchten schilderde. In 2006 werd ze, na een opleiding bij Meteo Consult, weerpresentator voor regionale zenders – later bij RTL4 en tegenwoordig bij SBS6.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116294-7f78e2.jpg|https://images.nrc.nl/snhBeSCTyg2TnqDKSo0GmGwx-8I=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116294-7f78e2.jpg|https://images.nrc.nl/ulW0GDqAbaNr0C4MoqCBiMpw8Vg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116294-7f78e2.jpg)
Van den Berg: „Wij hebben eigenlijk twee beroepen. We zijn meteoroloog en presentator. Je moet complexe meteorologische informatie kunnen vertalen voor tante Miep op de bank. En dat is niet vanzelfsprekend. Want een goede meteoroloog kan soms te langdradig zijn.”
Onwuka: „Maar als supergoede presentator zonder meteorologische achtergrond val je ook door de mand.”
Van den Berg: „Ze hebben het wel een keer uitgeprobeerd, op RTL Veronique. Het idee was: zet een mooie dame voor een weerscherm. Maar dat ging echt niet. Er zijn landen waar een fotomodel er wel mee weg kan komen, maar dat past niet in Nederland.”
Wordt het weerbericht in Nederland extra serieus genomen?
Onwuka: „Mensen hebben het altijd over het weer. Het is een stukje cultuur, denk ik. Nederland is natuurlijk best wel een planlandje. Nederlanders willen weten wat het weer gaat doen. Slecht weer kan echt tegen je werken: in het verkeer, op de fiets naar je werk. En als het mooi weer wordt dan willen Nederlanders met z’n allen gaan genieten, dan gaat iedereen mooiweeractiviteiten plannen.”
Het was dit jaar de warmste zomer aller tijden.
Van den Berg: „Op Europese schaal wel. En op wereldschaal ook. Maar voor Nederland niet.”
Onwuka: „Nederland zat volgens mij in de top-5.”
In 2018 was de zomer hier nog warmer.
Van den Berg: „Ja, maar vergis je niet. Dat is ook een vraag die ik onlangs aan het publiek stelde tijdens een lezing. ‘Wat vond je van de zomer die we net hebben gehad?’ Mensen vonden het een beetje een tegenvallende zomer. Maar wist je dat afgelopen zomer ongeveer even warm was als de topzomer van de vorige eeuw: die van 1976?”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116525-9801a7.jpg|https://images.nrc.nl/4SCdS5V9GNBO3GpK6iBPy_8iZ2Q=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116525-9801a7.jpg|https://images.nrc.nl/1el0tzJw39TKI3DlM_AnHtNYsH4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116525-9801a7.jpg)
Dus we zijn er al aan gewend dat het warmer is.
Van den Berg: „Ja.”
Maken jullie je zorgen om de toekomst?
Onwuka: „Zeker! Inmiddels zijn de nieuwste klimaatscenario’s van het KNMI uitgerold. Die liegen er niet om. Bij een flinke opwarming kan in de toekomst in Nederland jaarlijks 40 graden worden gehaald en worden de droogtes, maar ook de regenbuien, veel extremer. In de rest van de wereld zullen er steeds meer plekken komen waar niet meer geleefd kan worden door extreme weercondities en de gevolgen hiervan.
„Wat ik nog het engst vind, is dat we niet in de toekomst kunnen kijken. De opwarming kan een aantal kettingreacties in werking zetten, waardoor een domino-effect ontstaat. Er is al een aantal kantelpunten in gang gezet die het klimaat volledig op zijn kop kunnen zetten. Denk aan het instorten van de ijskappen op Groenland en delen van Antarctica en het smelten van permafrost, bevroren grondlagen die nu beginnen te ontdooien.”
Van den Berg: „Ik ben vader van drie zoons en heb vier kleinkinderen. Ik vraag me geregeld af in wat voor wereld zij opgroeien. Hoe ziet het eruit over dertig jaar? Wereldproblemen zijn niet specifiek van deze tijd, kijk maar naar wat er de vorige eeuwen aan ellende voorbij is gekomen. Toch wordt het nu allemaal wel heel groot en complex. Klimaatverandering, verlies van natuur en biodiversiteit, en meer en meer onrust en oorlogsgeweld. Dus ja, ik maak me zorgen. Wat hebben wij mensen van deze wereld gemaakt, en kunnen we eensgezind het tij toch nog keren? Het zal moeten, een alternatief is er niet.”
Reinier, jij bent nog meer klimaatpaus dan weerman: je geeft overal lezingen over klimaatverandering en de energietransitie.
Van den Berg: „Meestal meerdere per week, ja. Omdat ik het heel belangrijk vind.”
Onwuka: „Ik doe het ook regelmatig.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116518-e8586a.jpg|https://images.nrc.nl/M6KgEyOol92HoZGw5vNtwSGtQB8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116518-e8586a.jpg|https://images.nrc.nl/MA_dZGKZWjz278SJNhvwtu4J86c=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106116518-e8586a.jpg)
Zien jullie het als jullie verantwoordelijkheid om klimaatbewustzijn te vergroten?
Onwuka: „Zeker. Ik denk dat voor ons een rol weggelegd is, om op een toegankelijke manier aan mensen te laten zien wat er gebeurt in de wereld op het gebied van het klimaat. En wat voor systeem van oorzaak en gevolg daarachter zit. En daarmee misschien ook mensen te stimuleren om groener en duurzamer te leven.”
Van den Berg: „Veel weerpresentatoren zijn tegenwoordig een soort klimaatambassadeurs. Omdat we veel publiek bereiken en autoriteit hebben, maar ook beschikken over de helikopterview en kennis. Vroeger voelde je je een roepende in de woestijn, dat is nu minder. Maar nog steeds is het een boodschap die soms niet wordt gewaardeerd. Dat merk ik vooral op de a-sociale media… daar krijg je veel bagger over je heen.”
Onwuka: „Ja, ik ben gestopt met Twitter. Ik zag daar te veel negativiteit.”
Jij hebt zelfs bedreigingen gekregen, Reinier.
Van den Berg: „Ik ben vrij actief op Twitter. Om klimaatoplossingen in de spotlight te zetten. En om de urgentie te blijven benadrukken. Wat duiding te geven van zo’n ramp in Griekenland of Libië of de bosbranden in Canada. En omdat je veel bereik hebt als bekende Nederlander vind ik het niet erg dat ik bagger over me heen krijg. Dat streep ik weg tegen de meerwaarde.”
Ook bedreigingen?
Van den Berg: „Ja die bedreigingen, dat is dan van het type dat mensen zeggen: ‘Ze zouden je moeten ophangen.’ En op dat moment ben je wel een beetje geshockt.”
Onwuka: „Is dat dan eenmalig?
Van den Berg: „Het is één keer gebeurd, op Twitter, door één anoniem figuur. Maar ja, dat is wel iets wat iedereen kan lezen.”
Laat je je niet afschrikken door zoiets?
Van den Berg: „Nee. Want ik vind het te belangrijk. En je oogst niet alleen bagger, maar ook veel support. Dat mensen zeggen: ‘Blijf dit doen, want we weten het nog niet voldoende.’ Dan kun je beter daarop focussen dan op die paar shitbedreigingen.”
Onwuka: „Wat je nu wel merkt, is dat mensen zelf zien dat het weer extremer wordt. Als ze op vakantie gaan naar het Gardameer, merken ze hoe vaak het daar tegenwoordig extreem weer is. En niet alleen daar. Grote hagel, valwinden, tornado’s in Europa. Dat zijn allemaal gevolgen van de atmosfeer die warmer wordt en explosiever is. En daar kunnen wij op meeliften: verklaren waarom het zo is en hoe belangrijk het is dat we er wat aan doen.”
Van den Berg: „Ik heb vanmorgen tijdens een lezing een kleine peiling gedaan, met de vraag: ‘Hou je in je zomervakantieplannen rekening met klimaatverandering?’ Meer dan de helft van de zaal zei dat ze daar rekening mee houden, minder vliegen, minder ver weg. Klimaatverandering als ver-van-mijn-bed-show is toch wel een beetje voorbij nu. Met zo’n zomer als we net gehad hebben komt het wel dichtbij voor veel mensen.”
Volgens het internationale weerinstituut Copernicus is de warme zomer van 2023 een direct gevolg van de opwarming van de aarde.
Van den Berg: „Ja, dat is 100 procent zeker.”
Maar een storm als Poly is toch niet een op een te koppelen aan klimaatverandering?
Van den Berg: „Een losse storm niet. Maar kijk eens naar storm Daniel die we deze zomer zagen op de Middellandse Zee.”
Onwuka: „Die in Griekenland heeft rondgedold en toen naar Libië is gegaan.”
De dodelijkste Middellandse Zee-storm ooit…
Van den Berg: „Hoe kan zo’n storm zich voordoen? De Middellandse Zee was in mei al veel te warm, was afgelopen zomer lokaal 30 graden. Dat is een veel makkelijker voedingsbodem voor zo’n Medicane (mediterrane orkaan).”
Onwuka: „Dat zijn gewoon systemen die het veel beter doen in een warmer klimaat dan in een koeler klimaat.”
Van den Berg: „Dan ga je met rekenmodellen en klimaatmodellen zo’n Medicane tegen het licht houden en kijken of het vijftig jaar geleden ook tot zo’n Daniel gekomen was. En dan blijkt dat een Medicane met deze kracht zich alleen maar kan voordoen in het huidige klimaat. Dat had vroeger niet gekund.”
Onwuka: „Ik denk dat genoeg mensen inmiddels wel beseffen dat er iets aan de hand is. Maar dat veel mensen hun levensstijl niet willen of kunnen aanpassen.”
Vinden jullie ook dat mensen die zelf geen zonnepanelen kunnen betalen, geholpen moeten worden door de overheid?
Onwuka: „Dat vind ik wel.”
Van den Berg: „Het klimaatdebat is een rechtvaardigheidsdebat. Vandaar dat het Engelse climate justice een terechte term is. Dat betekent niet alleen dat wij in het rijke Westen het grootste deel van de klimaatverandering veroorzaken, waardoor inwoners van het arme deel van de wereld, en dat is het grootste deel, een ramp over zich heen krijgen in neerslag en hitte, waartegen ze zich niet kunnen beschermen, terwijl ze niet hebben bijgedragen aan de problemen.
„Maar ook binnen Nederland is er zoiets als klimaatarmoede. Er zijn mensen die in een huurwoning met een huisbaas zitten die niet isoleert, en die hebben een gasrekening van 400 euro. Die kunnen ze niet betalen. Dus het is denk ik onontkoombaar dat je in het klimaatdebat een verschuiving van middelen krijgt.”
Onwuka: „Er moet een vangnet komen voor de mensen die het niet kunnen betalen.”
Van den Berg: „Het is echt oneerlijk. Ik heb een energierekening van nul. Ja, lekker. Ik heb mijn hele huis verduurzaamd.”
Onwuka: „Ik ook.”
Doen jullie zelf nog meer voor het klimaat?
Onwuka: „Ik vlieg zo weinig mogelijk.”
Van den Berg: „Ik ook haast niet. Alleen als er een bijzondere reden is.”
Onwuka: „Ja precies. De afgelopen jaren zijn we naar Spanje en Frankrijk geweest, met de elektrische auto. En de vouwwagen daarachter.”
Van den Berg: „Wat leuk!”
Onwuka: „Ja, maar er zijn best wel mensen die dan zeggen: ‘Jeetje, hoe vaak moet je dan wel niet laden onderweg? Moeilijk, moeilijk, moeilijk!’ Dan denk ik: vroeger kwam ik wel eens rond zwarte zaterdag bij een pompstation… en dan staan mensen dus gewoon een halfuur in de rij om te tanken. Wij gaan lekker de snelweg af en staan rustig bij een laadpaaltje te eten.”
Wanneer heb je voor het laatst een vliegtuig genomen?
Onwuka: „Volgens mij toen ik meedeed aan Expeditie Robinson.”
In 2015.
Onwuka: „Ja, zoiets. En op het moment dat je toch een keer gaat vliegen kun je die CO2-uitstoot compenseren. Maar ik vind eigenlijk: als je niet hoeft te vliegen, dan moet je het helemaal niet doen.”
Hoe kijken jullie naar het bezetten van snelwegen door Extinction Rebellion?
Onwuka: „Ik denk dat alle vormen van protest bij elkaar optellen. Kijk, ik zou daar zelf niet gaan zitten, het is niet mijn vorm van protest.”
Van den Berg: „Zo kijk ik er ook naar. Ik heb me ook nog nooit vastgelijmd aan de A12.”
Onwuka: „Maar als je je vastlijmt aan een schilderij of aan een talkshowtafel, dan heb je wel een ludieke actie die overal in het nieuws is. En als je daarmee aandacht genereert voor het klimaatprobleem, dan heb je dus wel je doel bereikt.”
Er worden ook luchtiger zaken besproken. Hoe fijn je kunt kanoën rond Ameland. We kijken een hilarisch filmpje uit 1991 waarin een 29-jarige Van den Berg aan een meertje met een speedboot vertelt over het zomerse weer. Maar telkens weer dringt dat grote onderwerp, klimaatverandering, zich op. Beiden zijn enthousiast over innovatieve klimaatoplossingen. Van den Berg investeert er zelf in en vertelt over kweekvlees, waar hij veel potentie in ziet.
Onwuka: „Innovatie is essentieel. Juist hier kunnen we nu een grote slag slaan. En in het begin is het nooit rendabel.”
Van den Berg: „Het begin is duur.”
Onwuka: „Maar dat is nodig. Op windmolens is ook flink wat kritiek. Het kost te veel, het lost niks op. Zonnepanelen zijn ook zo begonnen, die waren ook niet rendabel, maar inmiddels heeft bijna iedereen ze.”
Van den Berg: „Ik ben een optimist en geloof in oplossingen. De techniek van kweekvlees is al bewezen. Je oogst een stukje weefsel uit een koe, ter grootte van een peperkorrel. En dat laat je groeien onder perfecte omstandigheden, op een boerderij. Uiteindelijk heb je dan 10.000 kilo hoogwaardig rundvlees. Met 95 procent landbesparing en 93 procent CO2-besparing. Je hebt geen dierenleed, geen soja-import. Allemaal big smiles.”
Beiden vinden dat de overheid nog veel meer kan doen. Van den Berg: „Het kan veel kosten, miljarden, maar het kost nog veel meer als je het niet doet. Dan wordt het echt onbetaalbaar.”
Onwuka: „Precies. En dan wordt het een soort van pleisterplakmanagement. Dan is het gewoon te laat.”
