Het gaat om twee mannen die elkaar niet vaak ontmoeten, maar die nu een gezellig praatje maken: Milieudefensie-directeur Donald Pols en Frans Everts, baas van Shell Nederland. Dinsdagochtend wachten ze allebei tot de deuren van het Gerechtshof in Den Haag opengaan. Vragen ze elkaar of ze een fijn paasweekend hebben gehad? Wensen ze elkaar succes in deze oproep, waarin ze lijnrecht tegenover elkaar staan?
In 2021 verloor Shell de rechtszaak die Milieudefensie tegen het bedrijf had aangespannen. De rechter verplichtte Shell haar CO te benoemen2om de uitstoot drastisch te verminderen, zowel bij onze eigen raffinaderijen als bij de uitlaatpijpen van klanten. Shell ging in beroep, dat nu vier dagen uitzit. Het oordeel volgt later.
Nederlands oordeel zou ‘contraproductief’ zijn
De openingspleidooien zijn minder prettig dan het gesprek tussen Pols en Everts. Shell’s advocaat Daan Lunsingh Scheurleer zet het standpunt van het bedrijf krachtig uiteen. Het eerdere vonnis is “in strijd met het Akkoord van Parijs, heeft geen feitelijke of juridische basis en staat de rol die Shell wil spelen in de energietransitie in de weg.” Sterker nog, zo betoogt hij later: het Nederlandse oordeel zou zelfs contraproductief kunnen zijn voor het klimaat.
Shell claimt een relatief ‘groen’ energiebedrijf te zijn. Het investeert meer dan welk particulier bedrijf dan ook in de energietransitie in Nederland. De rechter zou in zijn uitspraak in 2021 alleen ‘klimaatbelangen’ hebben meegewogen, terwijl ‘leveringszekerheid’ en ‘betaalbaarheid’ even belangrijk zijn. Sinds de oorlog in Oekraïne is Shell cruciaal geweest voor het beschikbaar en betaalbaar houden van energie door de import van vloeibaar gas.
Een video met Shell-medewerkers, die het bedrijf in de rechtszaal laat zien, moet deze argumenten onderstrepen. Zo legt Anne vanuit de raffinaderij bij Pernis uit hoe Shell niet alleen kerosine maakt, maar ook bio-kerosine. De Britse Simon – ‘getrouwd met Yoanna en met twee kinderen’ – vertelt over het belang van vloeibaar gas dat Shell de wereld rond verscheept. Anne zegt dat ‘tenzij we stoppen met het leven te leiden dat we willen leven’, we nog steeds ‘veel brandstof nodig hebben’. Vergroening is een ‘monumentale opgave’. Aan het einde van de video kijken Shell-medewerkers en hun gezinnen uit over windmolens.
Daarnaast brengt de advocaat misschien wel het belangrijkste argument van Shell naar voren. Een rechter mag het bedrijf geen ‘reductieverplichting’ opleggen, zolang deze niet gebaseerd is op harde wetgeving.
Mensenrechten geschonden
Pols reageert tussen de bedrijven door dat Shell veel oude argumenten recycleert. “Teleurstellend”, zegt hij. Advocaat Roger Cox van Milieudefensie is het met die argumenten absoluut niet eens. Volgens hem heeft de rechter helemaal niet de plaats van de wetgever ingenomen. “Democratie en de rechterlijke macht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille.” Waar de wetgeving ontoereikend is – bij machtige multinationals als Shell omdat er maar beperkte internationale klimaatwetgeving bestaat – moeten de rechtbanken ingrijpen om de mensenrechten te beschermen.
In deze oproep wil Cox nog sterker dan tijdens de eerste hoorzitting benadrukken hoe ernstig de mensenrechten nu al worden geschonden door de klimaatverandering. Hij citeert VN-secretaris-generaal Antonio Guterres, die in 2023 sprak over ‘een wereld die kookt’. Cox zet de gevolgen van de ‘klimaatcatastrofe’ op een rij: rond Florida werden in 2023 oceaantemperaturen gemeten ‘zo warm als een jacuzzi’, in Marokko ‘was het voor het eerst vijftig graden’ en in Canada ‘brandde een bosgebied af’ 4,5 maal zo groot als Nederland”.
Shell verhoogt nu terloops de verkoop van vloeibaar aardgas (LNG), zegt de actiegroep. Waar Shell ervoor pleit om aan de mondiale vraag te voldoen, stelt Milieudefensie dat Shell die vraag actief stimuleert – om hoge winsten te blijven maken en aandeelhouders tevreden te houden.
Leveringszekerheid en betaalbaarheid
Na een hoorzitting van acht uur hebben de drie hoge rechters vragen waar beide partijen over kunnen nadenken. Hoe bindend zijn de eigen klimaatdoelen van Shell, en waarmee zij stelt dat wettelijke verplichtingen voor emissiereductie niet nodig zijn? En klopt het argument van Shell dat een rechter niet louter op basis van klimaatbelangen mag oordelen, maar ook moet kijken naar voorzieningszekerheid en betaalbaarheid?
Vooral die laatste vraag lijken beide partijen te interpreteren als een nieuwe uitdaging voor het volgende vernuftige juridische betoog. Everts, Pols en hun advocaten verlaten met opgeheven hoofd de rechtszaal. Ze hebben woensdag en donderdag allebei een hele dag de tijd om hun standpunten verder te onderbouwen.
De bijdrage van de Stichting Milieu en Mens
Opvallend op de eerste dag van de hoorzitting is het één uur durende pleidooi van de Environment and People Foundation, die zich bij Shell heeft aangesloten. In zijn woorden gaat de advocaat van de stichting verder dan het bedrijf. Milieudefensie zou “haar klimaatagenda aan bedrijven opdringen”. En die actiegroep zou zeker niet namens de Nederlandse samenleving spreken. “De meningen over het juiste klimaatbeleid lopen onder Nederlanders sterk uiteen, althans zo interpreteert Milieu en Volk de uitslag van de laatste verkiezingen.” De stichting waarschuwt voor hoge brandstofprijzen in Nederland en de gevolgen voor huishoudens met een laag inkomen.
Tijdens een pauze zegt Shell-baas Everts dat hij dit “een waardevolle aanvulling” vindt op het pleidooi van Shell. Interessant detail: de Environment and People Foundation lijkt deels voort te komen uit Clintel. Die stichting wilde eigenlijk ook meewerken aan deze zaak, omdat zij sceptisch is over de gevaren van klimaatverandering, maar mocht niet. Hoewel Environment and People stelt het klimaatprobleem serieus te nemen, kwam tijdens de hoorzitting ook enige scepsis naar voren. “De gevolgen voor het klimaat in Nederland kunnen alle kanten op gaan”, zegt de advocaat. “Wat dat voor Nederland en de Nederlanders betekent, is volkomen onvoorspelbaar.”
Lees ook:
Zeven vragen over het juridische topduel tussen Milieudefensie en Shell
Shell moet zijn uitstoot drastisch terugdringen, oordeelde de rechter in 2021. Nu begint de wraakwedstrijd. Een voorgesprek over de oproep met Nederlands belangrijkste klimaatrechtanalisten.
Hoe kan een stichting die niet in de klimaatcrisis gelooft toch meedoen aan de belangrijkste klimaatrechtszaak van Nederland?
De ‘klimaatzaak van de eeuw’ heeft er een nieuwe speler bij. De Stichting Environment and People komt op voor bezorgde energiegebruikers en heeft van de rechter toestemming gekregen om deel te nemen aan het hoger beroep van Shell. Achter de schermen staan de initiatiefnemers van de stichting twijfels over het effect van CO2 en ze vrezen ‘klimaathysterie’.
