In twee jaar tijd zijn supermarkten een stuk transparanter geworden over hun beleid en ambities op het gebied van duurzaamheid. Stuk voor stuk delen zij de ambities om hun uitstoot terug te dringen, en met uitzondering van Plus communiceren inmiddels alle grote ketens over het aandeel plantaardige eiwitten in hun assortiment. Toch gaan die woorden volgens denktank Questionmark niet altijd gepaard met de vereiste daden.
Het onafhankelijke kennisinstituut baseert dit op een onderzoek dat het tweejaarlijks uitvoert naar de Nederlandse supermarktsector. Questionmark werkt samen met belangenorganisaties als Milieudefensie aan deze ‘Groene Superlijst’. In de nieuwste editie, die donderdag verscheen, staan de zes grootste landelijke ketens en de biologische formule Ekoplaza centraal.
Het is de tweede keer dat de onderzoekers hun supermarktranglijst publiceren – de eerste editie was in 2021. Ze richten zich op de onderwerpen emissies, eiwittransitie, duurzame landbouw en het terugdringen van plastic afval. Op basis van de resultaten verdeelt Questionmark ketens in drie groepen: leiders, de middengroep en achterblijvers.
Twee ketens die de vorige editie hoog scoorden, doen dat nu opnieuw: Ekoplaza is opnieuw koploper, marktleider Albert Heijn eindigt op de derde plaats. De supermarkt geldt nog steeds als pionier, maar is in twee jaar tijd ingehaald door discounter Lidl. Jumbo en Dirk zijn van achteren naar de middenmoot gepromoveerd. De enige achterblijver is nu Plus, de derde grootste keten van het land met een marktaandeel van ongeveer 10 procent.
Breed onderwerp
Voor consumenten is het vaak lastig in te schatten hoe verantwoord supermarktketens eigenlijk zijn. Dat komt ook omdat duurzaamheid een kolossaal onderwerp is. Het gaat over uitstoot, verspilling, vleesconsumptie en ontbossing, maar ook over watergebruik, dierenwelzijn, eerlijke lonen en het stimuleren van consumenten om gezonde keuzes te maken.
De meeste ranglijsten en instanties die uitzoeken wie hun best doet en wie niet, beperkten zich tot enkele van de problemen. Keurmerken laten zien of producten gemaakt zijn met het oog op mens, klimaat of dier. De Consumentenbond vergeleek vorig jaar de brochures om te kijken welke keten het vaakst biologische opties aanbiedt.
Voor een breder samengesteld cijfer over het terugdringen van de uitstoot kunnen consumenten terecht bij het Science Based Targets Initiative, een onafhankelijke scheidsrechter die de emissieambities van bedrijven beoordeelt. Wakker Dier houdt bij welke ketens onverantwoord en niet duurzaam geproduceerd vlees verkopen. Kortom: alle delen van het probleem, maar geen overkoepelend oordeel.
De Superlist wil, zoals de naam al doet vermoeden, die leemte opvullen. Het initiatief kijkt naar een breed scala aan duurzame thema’s, waaronder al het bovenstaande. Maar het onderwerp duurzaamheid is ook zo belangrijk voor Questionmark dat het het in vier afzonderlijke lijsten heeft opgesplitst. Naast de Groene Superlijst zijn er ook de varianten Gezondheid, Dierenwelzijn en Sociaal.
De methode voor het beoordelen en rangschikken van supermarktketens is door de denktank zelf bedacht. Questionmark werkt samen met een ‘raad van wetenschappers’ van vier kennisinstellingen. “Ze denken mee met de methode”, zegt hoofdonderzoeker Gustaaf Haan. “Zij beoordelen welke onderwerpen relevant zijn om te testen, maar ook of de methode meet wat wij willen meten.”
Ook de ketens zijn nauw betrokken: eerst kunnen zij suggesties doen over de opzet van het onderzoek, en nadat Questionmark alle gegevens heeft verzameld, krijgen zij die gegevens ook ter controle. “Die data analyseren we vervolgens. Vanaf dat moment hebben ze geen inspraak meer, om de schijn van invloed te vermijden.”
Meer inzicht
Questionmark heeft elf indicatoren opgenomen in de groene lijst, die afhankelijk van hun impact een bepaald gewicht krijgen in de eindbeoordeling. Transparantie is een vereiste: beloftes zijn mooi, maar wie er onvolledig over rapporteert, komt alsnog in een slechte positie terecht. Zo heeft Plus een doel voor de overstap naar plantaardige eiwitten, maar het bedrijf meldt niet waar het nu staat. Mede hierdoor scoort de supermarktketen veel lager dan concurrenten op het gebied van eiwittransitie.
Twee jaar geleden woog transparantie veel zwaarder, zegt onderzoeker Haan. “Die editie ging meer over de vraag of er een cijfer was, en niet over wat dat cijfer was.” Dat zegt veel over de sector zelf, die lange tijd een soort ‘black box’ is geweest voor buitenstaanders.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/11/web-2910cul-duurzaameten-1.jpg)
Lees ook: Hoe maak je duurzame keuzes in de supermarkt? NRC zet alle tips op een rij
Dat de meeste ketens veel meer inzicht geven in wat ze willen en doen, ziet hij als een positieve ontwikkeling. Hierdoor kan Questionmark de focus van het onderzoek meer verleggen naar de prestatie zelf – iets dat misschien nog beter mogelijk is voor de volgende lijst, als er nieuwe Europese regels voor de rapportage over duurzaamheid van toepassing zijn.
De lat ligt dit keer hoger, vat Haan het laatste onderzoek samen. En de uitkomst is dat de doelstellingen nog niet voldoende tot concrete verandering hebben geleid. Zo staan reclamefolders nog vol met vlees en stellen sommige ketens ambitieuze doelen om hun uitstoot terug te dringen, maar leggen niet uit hoe ze dat willen doen. Volgens de onderzoekers leggen supermarkten de verantwoordelijkheid voor de keuze voor een plantaardig of duurzaam geteeld product nog steeds vaak bij de klant.
Ieder lijstje als deze leidt tot reacties van ketens die zich tekort gedaan voelen, zegt onderzoeker Haan. Zo is Jumbo dit keer teleurgesteld dat Questionmark enkele verbeteringen niet onderkent, omdat de supermarkt anders rapporteert dan de onderzoekers verwachten. Albert Heijn beschouwt het onderzoek als ‘inhoudelijk’ maatstaf“, maar is ook van mening dat onderzoekers sommige inspanningen niet voldoende onderkennen.
Lidl noemt de methodologie van het onderzoek daarentegen ‘zeer compleet’ en stelt dat de resultaten ‘voldoende recht doen aan de werkelijkheid’. Plus reageerde niet op de mogelijkheid, maar zei ertegen ADVERTENTIE teleurgesteld zijn.” Tegelijkertijd ziet de keten in de Superlijst aanknopingspunten om ‘stappen te zetten ter verbetering’.
Questionmark maakt geen ranglijsten zoals deze om bewuste consumenten naar de beste winkel te leiden. Het heeft niet de indruk dat consumenten vanwege deze berichten van winkel wisselen. Mensen doen hun boodschappen meestal gewoon in een winkel in de buurt.”
De Superlijst is dus bedoeld voor de winkel en niet voor de consument, zegt Haan. “We brengen het in het publieke debat omdat de druk ervan vaak groter is dan de druk van consumenten. Iedereen moet naar zijn supermarkt kunnen blijven gaan, maar er ook op kunnen vertrouwen dat wat daar te koop is goed is. Het gaat erom dat de supermarkt zijn verantwoordelijkheid neemt, niet dat jij als consument een omweg moet maken.”
