Wie een uitgedroogd landschap wil herstellen, moet voorkomen dat de wolken wegwaaien. Lokaal is immers regen nodig voor de plantengroei. Maar hoe doe je dat? Leeuwarden Wetsus-wetenschapper Jolanda Theeuwen (29) verdiepte zich in de zaak en won maandag een prestigieuze prijs.
Mensen op alle continenten werken eraan om uitgeputte, uitgedroogde gebieden weer tot leven te wekken. Het principe is eenvoudig. Plant bomen, struiken en planten, zorg voor voldoende water en het natuurlijke systeem gaat weer draaien.
Was het maar zo simpel. “Er zijn ook vergroeningsprojecten die mislukken. Wat veroorzaakt dat? Waar kun je succes verwachten? Waar niet? Hier is nog weinig onderzoek naar gedaan”, zegt Jolanda Theeuwen.
Voorspelbaar succes
Theeuwen, meteoroloog van opleiding, sprong in die kennislacune. Dankzij haar onderzoek is succes of falen voorspelbaarder geworden. Ze won maandag de Marcel Mulder Award, de prijs die jaarlijks op het congres van het watertechnologie-instituut Wetsus wordt uitgereikt aan onderzoekers die uitstekend werk hebben verricht.
De onderzoeker keek specifiek naar gebieden met een mediterraan klimaat, dat wil zeggen met droge zomers en milde, vochtige winters. Er zijn er wereldwijd vijf: in Californië, Chili, Zuid-Afrika, Zuid-Australië en rond de Middellandse Zee. Europeanen kennen dit laatste gebied het beste. Vroeger was het weelderig. Maar als gevolg van intensieve landbouw, massale boomkap en verstedelijking is vrijwel het hele kustgebied uitgeput. De watercyclus is verbroken.
Bergbewoners zijn hun wolken kwijt
Hoe werkt dat? Harde, ontwortelde gronden absorberen regen minder goed, legt Theeuwen uit. Het grootste deel daarvan stroomt de zee in. “Minder vocht in de grond betekent minder verdamping, minder wolkenvorming, minder regen en dat betekent nog meer droogte.”
In de bergen kan er nog iets anders misgaan. Normaal gesproken koelen bergen de wolken af, die vervolgens ter plekke uitregenen. Lokale waterdamp slaat plaatselijk neer, een cyclus. Maar in zeer droge berggebieden heeft het verdampte vocht de neiging te blijven stijgen. Hij verdwijnt achter de bergkam en vertrekt naar verre oorden. Veel berggemeenschappen zijn hun wolken al kwijt.
Hoe natter, hoe beter voor herplanters
Zijn ze geholpen met herbeplantingsprogramma’s? Dat hangt van een aantal factoren af. De aanwezigheid van bergen speelt een rol, evenals de hoogte. Maar de meest doorslaggevende factor is volgens Theeuwen de luchtvochtigheid. Als er iets van een waterkringloop behouden blijft, maakt dat een enorm verschil. Hoe natter, hoe beter de basis voor een succesvolle herbeplanting. “En we kunnen die mate van nattigheid berekenen.”
Binnen het Middellandse Zeegebied kent zij goede kansen toe aan het Atlasgebergte. Als zo’n gebied weer operationeel is, lijkt het logisch dat herbeplanting in aangrenzende gebieden ook succesvoller zal zijn. Zij denkt. “Maar dat is een hypothese, onbewezen.”
Verdampingsinstallatie
Zijn de kurkdroge gebieden niet meer te helpen? Niet noodzakelijkerwijs, zegt Theeuwen. ‘Je zou het eerst nat kunnen maken.’ Met bijvoorbeeld een enorm verdampingssysteem. Eén van haar Wetsus-collega’s doet hier onderzoek naar.
Hoewel Theeuwen nog veel meer invloeden wil onderzoeken, is er al interesse voor haar resultaten. In Limburg bijvoorbeeld. “Vroeger regende het daar meer. Ze willen een kleine waterkringloop herstellen.”
Als de voorspelbaarheid van vergroeningsprojecten toeneemt, kunnen ontwikkelingsorganisaties hun geld efficiënter inzetten. Niet alleen zij. Theeuwen denkt vooral aan de lokale gemeenschappen in verdroogde gebieden. Zij kunnen straks beter inschatten of het zinvol is om lokaal te investeren in bijvoorbeeld de voedselproductie.
