Laat Fries op school meer zijn dan een vak. Albert Walsweer van NHL Stenden Hogeschool doet deze oproep.
Als onderzoeker naar meertaligheid in de klas hoort hij het maar al te vaak: “We kennen het Fries heel goed, maar het is drok…” Dan is het Fries op veel scholen het eerste dat genoemd wordt.
‘De mentaliteit moet veranderen’
Vreemd eigenlijk, want waarom zou het Fries ondergeschikt zijn aan andere vakken? “Ik heb eigenlijk fundamentele angsten bij het idee”, zegt Walsweer, verwijzend naar het plan van oud-minister Dennis Wiersma om vier speerpunten in het onderwijs te benoemen. “Maar als de fundamentele angsten binnenin zitten, dan is het Frysk-hart van de realiteit.”
Sterker nog: “It Frysk moet meer op een fak lijken. Trije kear yn ‘e like in Oerke Frysk en dat is alles, dat is alles dood in de pot . De mentaliteit moet er echt zijn.”
Hij legt uit. In plaats van de Fries-tot-Friese lessen te beperken, kun je aardrijkskunde ook in het Fries geven. En misschien komt de geschiedenis wel veel dichterbij als je het hebt over terpen, veenkoloniën of de verzetsstrijder die om de hoek werd geëxecuteerd, zegt Walsweer. “Nee, de klas is niet in het museum en het looplied is in het Fries.”
Paspoort
Naam: Albert P. Walsweer
Beste woord: “Dat is nogal wat onzin. Bjusterbaarlik ? Nee, skries , maar dat is oke. In het mooie Fryslân klinkt een dubbel geluid. En in metafoor, want ook de skries spelen vals.”
Grootste fout ooit: “Ik moet erover nadenken dat ik les mag geven bij de FNP. Ik weet niet wie mijn PowerPoint kan gebruiken, maar ik wist dat er twee fouten in zaten. Hokker kent mij gewoon, maar er zit in een groep die gewoon niet luistert naar wat je wilt sizzen, maar hoe je het sizze.”
Op een terras in Sneek wordt u aangesproken door een ober in het Nederlands. Bestelt u uw drankje nog in het Fries? “Communische kaas is voor mij de basistaal. Als u weer Nederlands kunt spreken, bent u uiteraard geneigd weer Nederlands te spreken. Maar ik begrijp het omdat het Fries is, vanwege het belang van de taal.”
Op mijn werk: “Mijn collega’s van NHL Stenden hebben de gewoonte om de trotse Friese taal te gebruiken.”
Taalplan Frysk 2030
Uiterlijk in 2030 moeten alle leerlingen de kans krijgen om de Friese taal te leren en te gebruiken. Dat is uiteindelijk het doel waar Walsweer donderdag samen met andere specialisten tijdens het rondetafelgesprek in Den Haag naar toe gaat werken.
Op zichzelf biedt het Haagse beleid al veel ruimte voor het Fries. “Maar op dit moment zijn we er net in geslaagd de chauffeur te vinden die met ons meekwam, en dat was alles. Wat we nodig hebben is volledige proactiviteit. Het is jammer dat het Fries is, maar dat het wel logisch is dat het er is.”
Continu leertraject
Om de positie van het Fries op school te verbeteren hoopt Walsweer dat het rijk de lijn die de provincie al heeft ingeslagen, zal ondersteunen. Waar bijvoorbeeld aan wordt gewerkt is het opzetten van een ‘doorlopend leertraject’: een logische opbouw van basisschool tot eerste leerjaar en van examens tot vervolgonderwijs.
In dat leertraject zitten nog gaten, zegt Walsweer. Op veel scholen beperken de Friese lessen in de onderbouw zich tot het eerste leerjaar, waar de hierboven gestelde kerndoelen ook verschillen van die op de basisschool. Op de middelbare school wordt bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen moedertaalsprekers en niet-moedertaalsprekers. “Mar differentinsjearje hart gewoon door de kearndoelen, dat is in didactisch principe. Gelukkig wordt dat al opgelost.”
Handhaving
En hoe staat het met het Friese onderwijs in het algemeen? “Soms gaat het goed, maar soms ook slecht. Er is altijd een kwart fan van de skoallen die naar de kont in de wieg gaat. Zie wolle gewoon gewoon.” Een oplossing? “Er was behoefte aan meer aandacht bij de handling.”
Omdat handhaving een landelijke taak is en het belang van de Friese taal buiten de provincie niet altijd onderkend wordt, gaan er stemmen op om een eigen Friese inspectiedienst op te richten. “Maar ik ben geen Foarstanner-fan. Dan zet je het in Fryslân.”
Hoop
Daarnaast is er het probleem dat er simpelweg te weinig docenten Fries zijn. Maar toch: “Ik heb goede hoop dat we elkaar kunnen inhalen, meid.” Zijn boodschap aan Den Haag: “Stel in wat we konden doen.”
Rond de tafel
Het gebouw van de Tweede Kamer is donderdag het toneel van een uitgebreid rondetafelgesprek over de staat en status van de Friese taal. Van commissaris van de Koning Arno Brok tot gerechtstolk Fedde Dijkstra: zestien taalspecialisten uit alle hoeken en sectoren van de provincie praten met Kamerleden in Den Haag over de toekomst van de tweede landstaal.
In vier sessies van een uur krijgen zij de kans om het belang van het Fries te benadrukken. Zeker nu er een nieuw Bestuursakkoord Friese Taal en Cultuur wordt geformuleerd. In deze ‘Week van het Fries’ publiceert de Leeuwarder Courant een reeks interviews met de sprekers en sluit af met een verslag van het rondetafelgesprek.
