Israël is nog steeds niet hersteld van de enorme schok van de aanval over land, over zee en zelfs met paragliders vanuit de lucht. Het land rouwt om meer dan 1.200 doden, waaronder veel gewone burgers, waaronder kinderen. Minstens honderd mensen zijn als gijzelaars naar Gaza gebracht.
Israël werd aangevallen, net als vijftig jaar geleden tijdens de Jom Kipoeroorlog. Het heeft nu 300.000 reservisten opgeroepen, de controle over zijn eigen grondgebied herwonnen en de vijand teruggedrongen. De regering wil wraak, wil de gegijzelde Israëliërs terug en Hamas onthoofd. Het Israëlische leger roept de bevolking van Gaza op om hun huizen te verlaten en hun toevlucht te zoeken, terwijl een spervuur van raketten en bommen op Gaza neerdaalt en dood en vernietiging veroorzaakt. Hamas anticipeerde op deze reactie en verschuilt zich onder de bevolking.
De terroristische organisatie, die zichzelf ziet als een verzetsbeweging en tevens als een politieke organisatie die Gaza leidt, genoot jarenlang grote steun onder de ruim twee miljoen inwoners van Gaza, die Hamas als schild gebruikt om zichzelf onzichtbaar te maken voor Israëlische aanvallen. Hamas heeft diepe wortels en vertakkingen in Gaza. En het begon allemaal zo onschuldig.
Tegenhanger van de PLO
Eind jaren zeventig, toen Israël Gaza veroverde, steunde Israël sjeik Ahmed Yassin, die zijn Islamitische Vereniging richtte op het steunen van arme Palestijnen. Hiermee bouwde hij een groot sociaal netwerk op met goede doelen, onderwijs en gezondheidszorg. Israël zag Yassin als tegenhanger van het veel radicalere en corruptere Fatah, dat deel uitmaakte van de Palestijnse koepelorganisatie PLO van toenmalig leider Yasser Arafat.
Toen in 1987 de eerste Intifada uitbrak – de volksopstand van de Palestijnen in de door Israël bezette gebieden – waren het vooral de jongeren die radicaliseerden in de Islamitische Vereniging van Yassin. De organisatie kwam ideologisch in de traditie van de Moslimbroederschap terecht, die politiek en religie als één beschouwt. De naam Hamas ontstond in 1988 toen Yassin zich ontwikkelde van prediker tot revolutionair. Hij werd in 2004 door Israël geliquideerd.
In die jaren transformeerde Hamas van een verzetsbeweging in een terroristische organisatie. “Het begon in de jaren negentig met zelfmoordaanslagen in Israël en regelmatige raketaanvallen vanuit Gaza op burgerdoelen in Israël”, zegt Maurits Berger, hoogleraar Islam en het Westen aan de Universiteit Leiden. “Israëls reactie was het ommuren van Gaza. Hamas verbeterde in bereik en aantal. En nu zien we dat Hamas vele malen gevaarlijker is geworden dan ooit.”
In 2006 won Hamas de verkiezingen, die door het Westen werden afgewezen omdat Hamas op de lijst van terroristische organisaties stond. Een jaar later greep Hamas de macht en vestigde zich als de administratieve autoriteit van Gaza. De Westelijke Jordaanoever bleef in handen van Fatah. Sindsdien zijn er in beide Palestijnse gebieden geen verkiezingen meer geweest. Hamas beperkte de vrijheid van meningsuiting en pers, aldus Tahir Abbas, hoogleraar radicalisering aan de Universiteit Leiden. “Het doel van Hamas is om een einde te maken aan de Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden, zoals de Westelijke Jordaanoever, de Gazastrook en Oost-Jeruzalem, met als doel een onafhankelijke Palestijnse staat te vestigen die wordt geregeerd door de sharia.”
Tactieken om leiders te elimineren
De top van Hamas is een ouderwets politbureau met een militaire tak, de Al-Qassam Brigades. Deze wordt al jaren geleid door de 58-jarige Mohammed Deif, een mysterieuze en ongrijpbare man. De laatste schimmige foto van hem dateert van zeker twintig jaar geleden. Naar verluidt heeft hij zeven Israëlische aanvallen overleefd, waarbij hij zowel zijn benen als een oog verloor, maar het is onduidelijk of dit waar is of dat het een mythe is die zou moeten bijdragen aan Deifs heldenstatus onder de Palestijnen. Hij staat in Israël op nummer 1 als meest gezochte terrorist. Deif wordt verantwoordelijk gehouden voor tientallen moorden op Israëliërs. De aanval van afgelopen weekend, genaamd ‘Al-Aqsa Storm’, vernoemd naar de heilige moskee op de Tempelberg, wordt toegeschreven aan Deif.
“Het beleid van Israël is al jaren het elimineren van Hamas-leiders, maar als dat lukt, blijven er nieuwe leiders opstaan, zodat die tactiek niet voldoende werkt om Hamas te elimineren”, zegt Berger. Het Israëlische leger slaagt er niet in enige controle over Deif te krijgen. Hij blijft onzichtbaar.
Ook de 61-jarige leider van Hamas, Ismail Haniyeh, wist uit de gevarenzone te blijven. Hij geeft politiek leiderschap aan de terroristische organisatie uit Qatar. Qatar steunt Hamas al jaren financieel. Haniyeh is een veteraan van Hamas en geboren in Gaza. Hij lijkt als onderhandelaar over een grote flexibiliteit te beschikken, maar daar heeft hij de afgelopen dagen geen gebruik van gemaakt. Als er ooit onderhandelingen plaatsvinden tussen Israël en Hamas, zal hij de gesprekspartner zijn die Hamas in positie zal brengen.
“Anno 2023 is Hamas niet bijzonder populair in Gaza vanwege het jarenlange tirannieke bewind, de ruzies met hulporganisaties en de dagelijkse intimidatie door Hamas-leden worden niet op prijs gesteld”, zegt Brigitte Herremans, Midden-Oostenonderzoeker aan de Universiteit Gent. Ze werkte daar voor hulporganisaties en reisde regelmatig naar Gaza, maar mag Israël al een tijdje niet meer in en kan daardoor niet meer naar Gaza reizen, waar ze veel contacten heeft. “Met de huidige bombardementen op Gaza zal de bevolking Hamas niet bekritiseren en de gelederen sluiten, ook al zijn de Israëlische luchtaanvallen een direct gevolg van de terreuraanval van Hamas op Israël.”
Hamas kan voorlopig ook op weinig steun rekenen van Fatah, dat net als de Palestijnse Autoriteit de Westelijke Jordaanoever regeert. Fatah is veel meer een seculiere organisatie. Veteranen hebben daar de leiding, waaronder de 87-jarige president Mahmoud Abbas. Hij heeft Hamas niet met woord of daad gesteund. Fatah doet er alles aan om te voorkomen dat Hamas meer steun krijgt op de Westelijke Jordaanoever. Ook de terroristische organisatie Hezbollah in Libanon kijkt verwachtingsvol toe. Alle drie, Hamas, Hezbollah en Fatah als onderdeel van de PLO, willen een Palestijnse staat. De eerste twee zouden Israël liever van de kaart zien verdwijnen. De verschillende belangen zijn te groot om zich – voorlopig – in de strijd te verenigen.
‘Alsof kleine David uit een dichtgetimmerde kist springt en het opneemt tegen de reus Goliath’
“Met het succes van de allereerste grondaanval op Israël heeft Hamas wereldwijde bewondering gewonnen onder moslims en Arabieren. Het lijkt een beetje op de kleine David die uit een dichtgetimmerde doos springt en het opneemt tegen de reus Goliath. Hamas heeft zichzelf op de kaart gezet”, besluit Berger. Abbas ziet ook dat Hamas erin is geslaagd zijn populariteit en legitimiteit te versterken. Hij ziet het ook als wraak voor de recente acties van Israël op de Westelijke Jordaanoever en de schending van de integriteit van de Al-Aqsa-moskee door orthodoxe joden die het gebied binnenkwamen.
Herremans noemt het een “catastrofaal succes van Hamas”, dat afgelopen weekend nooit had verwacht zo ver te komen. “Hamas zegt nu dat het klaar is voor onderhandelingen en een langdurig staakt-het-vuren. Het eist dat Israël de blokkade van Gaza opheft en zich terugtrekt uit de Westelijke Jordaanoever. Hamas ziet zijn aanval als een versterking van zijn onderhandelingspositie in toekomstige gesprekken, wat Hamas blijkbaar verwacht.”
Het is nog lang niet zover. Hamas is nu teruggedrongen naar zijn eigen grondgebied. Gaza ligt zwaar onder vuur vanuit de lucht. Het Israëlische leger heeft een overmacht aan de grens met Gaza, waarschijnlijk om de Strook binnen te dringen. De opmerking van het Israëlische leger dat de inwoners van Gaza tegenwoordig een veilige haven moeten zoeken, lijkt hier ook op te wijzen. Herremans meent dat Hamas nu weinig opties meer heeft, behalve hier en daar raketten op Israël af te vuren. “Het heeft zijn eigen ondergang gemarkeerd met de grondaanval op Israël en de bloedbaden.”
De redenering in Gaza: we hebben weinig te verliezen
Maurits Berger is niet optimistisch over wat er gaat gebeuren. Hij maakt een vergelijking met de Israëlische omsingeling van Beiroet in 1982. Israël wilde de terroristische organisatie PLO uit Libanon verwijderen en dreigde heel Beiroet te vernietigen. Na internationale bemiddeling werden veel Palestijnse strijders, waaronder de Palestijnse leider Yasser Arafat, overgebracht naar andere Arabische landen zoals Tunesië.
Berger zou niet verbaasd zijn als dit scenario nieuw leven wordt ingeblazen. Herremans verzucht dat het deporteren van mensen een schending is van het internationaal recht. “Het is krankzinnig wat er nu gebeurt.”
Zuiderbuur Egypte is niet geïnteresseerd in Hamas en de Gazanen. Egypte onderhoudt een vijandige relatie met Hamas omdat het aangesloten is bij de Moslimbroederschap, wat in dat land verboden is. President Abdel Fatah al-Sisi heeft in 2013 de voormalige president Mohamed Morsi afgezet, die een jaar eerder was gekozen en tot de Moslimbroederschap behoort. Egypte heeft de grens met Gaza gesloten, maar bereidt zich voor op een mogelijke grootschalige toestroom van vluchtelingen uit Gaza.
“Het maakt Israël niet zoveel uit waar Hamas en de inwoners van Gaza naartoe gaan, zolang het maar ver weg is.” Gekscherend, maar ook enigszins serieus, noemt Berger landen als Oman en Marokko. Of het zover zal komen, is voor iedereen een raadsel. Tegelijkertijd wil Israël Hamas in de nabije toekomst verpletteren, of verder van Israël verwijderen. “De situatie met Hamas is nu veel nijpender dan met de PLO in Libanon.” Berger vreest een Israëlische wanhoopsdaad om van Hamas af te komen. “Tegelijkertijd zal Hamas ook een strijd op leven en dood aangaan. De redenering in Gaza is: ‘We gaan hoe dan ook sterven als gevolg van de dramatische omstandigheden waarin we moeten leven, dus we hebben weinig te verliezen’.”
Er zal veel internationale druk nodig zijn om een dergelijk rampzalig scenario te voorkomen. Zelfs PLO-leider Arafat, die in 1982 uit Beiroet werd verdreven, keerde tien jaar later terug naar de onderhandelingstafel. Israël, dat zegt nooit met terroristen te onderhandelen, sloot zich ook aan. Het leidde tot de ondertekening van de Oslo-akkoorden in 1993, die een tweestatenoplossing voor Israël en de Palestijnen voorzagen. Toch ziet Berger perspectief aan het einde van een donkere tunnel waar Hamas, Gaza en Israël nog steeds doorheen moeten om via onderhandelingen tot een oplossing te komen.
Lees ook:
Israël en Hamas hebben elkaar al tientallen jaren in een bloedige wurggreep
Hoe is het mogelijk dat Israël zich heeft laten verblinden door de aanval van Hamas? Die vraag houdt de inwoners van het land sinds dit weekend bezig. De geschiedenis, met al zijn bizarre wendingen, lijkt zich te herhalen.
