De Poolse parlementsverkiezingen van zondag staan al bekend als ‘de belangrijkste sinds de val van het communisme’. De media zijn vol van de strijd tussen ‘verenigd rechts’ en de ‘democratische oppositie’. De peilingen voorspellen een nek-aan-nekrace.
Aan het hek voor de brandweerkazerne van Pęcław hangt een spandoek met een grote foto van de lokale kandidaat van de regerende partij. Mannen proberen al knutselend een machine aan de praat te krijgen. Het gesprek komt op de naderende verkiezingen. Er bestaat hier geen twijfel over dat de regerende partij Wet en Rechtvaardigheid (PiS) moet winnen. PiS deelde nieuw materieel uit en de brandweer van Pęcław werd niet vergeten. PiS zorgt goed voor de gewone man. Iedereen weet dat, maar niemand wil het zeggen. In ieder geval niet onder je eigen naam. Ook hier heeft de oppositie aanhangers en de sfeer is de laatste tijd gespannen, legt een van de mannen uit.
Een dorp verder, in Linin, wordt duidelijk wat hij bedoelt. Verkiezingsspandoeken van de regerende partij hangen aan stukken aan de hekken. “Blijkbaar komt er iemand langs die niet van PiS houdt”, zegt een oude boer die op een tractor rijdt met daarachter, als een trein, karren vol dozen met vers geplukte appels. Ook zijn naam wil hij niet noemen, maar het hele dorp mag weten hoe hij heet.
Extra maanden pensioenuitkering
“Ik heb nog nooit zulke verkiezingen meegemaakt. Wat een propaganda. Maar het wordt nog erger”, zegt hij somber, terwijl hij zijn auto even stilzet. Over op wie hij gaat stemmen hoeft hij niet lang na te denken: “Voor PiS natuurlijk. Wie zou er niet op PiS stemmen als je een dertiende en veertiende maand pensioen krijgt?” Hij is bijna tachtig en kent voor het eerst in zijn lange leven welvaart. “PiS zorgt goed voor Polen. Wij werken hard voor de kinderen en hebben alles goed geregeld.”
De boerderij ziet er inderdaad tip top uit. Het lijkt erop dat de binnenplaats nog niet zo lang geleden betegeld is – het teken voor de buitenwereld dat het hier goed gaat met de landbouw. Hij begrijpt niet waar al die politieke ophef over gaat. “Die propaganda. Ze zaaien verdeeldheid. Heb je die Tusk onlangs in Warschau zien marcheren? Wat een agressie! Heb je gezien wat ze nu op televisie over Tusk zeggen? Wat heeft hij Polen aangedaan?” Met ‘televisie’ bedoelt hij de staatstelevisie, stevig in handen van de PiS-partij, waar oppositieleider en oud-premier Donald Tusk wordt afgeschilderd als een verrader die een bondgenootschap onderhoudt met de Duitsers en de Russen.
Wat vindt hij van landgenoten die anders denken? “Ze kunnen toch op een andere partij stemmen? Ze hoeven die spandoeken toch niet te vernietigen of te bekladden zoals ze dat verderop doen?”
Waar de boomgaard van de oude appelboer en zijn gezin eindigt, begint het volgende dorp, Wincentów. Ook hier fladderen fragmenten van een PiS-kandidaat uit een hek. “Ze komen ‘s nachts om de spandoeken door te knippen en bivakmutsen te dragen”, zegt Bożena Marszał. “Mijn broer zag ze, maar durfde niet naar buiten te gaan en iets te zeggen.”
Het gaat niet goed met Bożena en haar man Stanisław. Hij heeft een klein pensioen, maar ze werken nog steeds. Lege appelkratten staan netjes opgestapeld in de tuin. De schuren maken een vervallen indruk. De kinderen wonen elders. “Ik heb niemand aan wie ik het bedrijf kan overdragen”, zegt Stanisław Marszał. “Dat stuk grond achter de schuur ga ik ook verkopen.”
Zijn vrouw legt uit waarom ze op PiS stemmen: “PiS zorgt goed voor de mensen, met de dertiende en veertiende maand pensioen. En nu wordt de kinderbijslag met 70 euro verhoogd.” En de oppositie? “Ze hebben het land te koop gezet, alle bedrijven hebben ze verkocht.”
Maar de raffinaderij van Gdańsk is zojuist door de PiS-regering aan de Saoedi’s verkocht, toch? Dat werd een behoorlijk schandaal, want de prijs lag ver onder de marktprijs en de Saoedi’s kunnen dit strategische bedrijf aan de Russen verkopen als ze dat willen. Boer Marszał heeft er nog nooit van gehoord: “Nee, PiS heeft geen enkel bedrijf verkocht. Hoe kom je daar?”
Zijn broer moet ervan gehoord hebben. Hij stemt op de oppositiepartij van Tusk, weet boer Marszał. Dus interessante discussies in de familie? “Nee, we ontmoeten elkaar niet meer.”
Jarosław Kaczynski blijft even populair als altijd
De rechtse populisten zijn al acht jaar aan de macht. Gedurende die tijd stapelden de bewijzen zich op dat zij de rechtsstaat schonden, de grondwet schonden en macht misbruikten om zichzelf te verrijken. Niettemin blijven Wet en Rechtvaardigheid en zijn 74-jarige leider, Jarosław Kaczynski, even populair onder laagopgeleiden, gepensioneerden en plattelandsbewoners. Waarom stemmen zoveel Polen op een politicus die in het hoogopgeleide, stedelijke Europa wordt gezien als een nationalistische, xenofobe, anti-Europese heerser?
Een deel van de verklaring is geld. Veel kiezers zijn cynisch geworden, aldus het sociologenduo Sławomir Sierakowski en Przemysław Sadura, verbonden aan de linkse denktank Krytyka Polityczna. De ‘cynische kiezer’ ziet vaak de donkere kanten van de PiS-regering, maar telt zijn knoppen. Zijn stem gaat naar de hoogste bieder. En dat is PiS, dat steeds meer geld uitgeeft aan sociale programma’s.
De andere pijler van de PiS-partij zijn kiezers die meer om ideologische redenen stemmen. Catherine Liu, hoogleraar mediastudies in Californië, die zich in de Poolse media uitspreekt over politiek, verwijst naar hen. In het liberale weekblad Polityka ze legt uit dat veel burgers het rechtse populisme over zichzelf hebben afgeroepen. De elite – hier aangeduid als de ‘Professionele managementklasse’ – kwam vroeger op voor de zwaksten in de samenleving, maar kiest de laatste decennia de kant van de ‘bezittende klasse’.
Het ‘verraad’ van de elites
En dus luistert het volk niet meer naar de elite, betoogt de Amerikaanse econoom: “Als we zeggen ‘red het klimaat!’, zeggen ze: ‘Het klimaat verandert niet’. Wij zeggen: ‘vaccins redden ons’ en zij zeggen: ‘vaccins doden ons’. Als we ‘vegetarisch’ zeggen, zeggen zij: ‘barbecue’ en als we zeggen ‘racisme is slecht’, zeggen ze: ‘zwarten zijn slecht’”, zegt professor Liu. “Hoe meer we pushen, hoe meer ze de tegenovergestelde kant op gaan. Rechtse partijen zouden wel gek zijn als ze daar geen misbruik van zouden maken.” Liu doelt op de VS, maar de stelling dat rechts-populisme een democratisch antwoord is op het verraad van de elites gaat de hele westerse wereld aan. Zeker Polen.
Als PiS zondag opnieuw wint, is de Poolse democratie voorbij, vreest de oppositie. Maar aan de andere kant van de barricade is de stemming net zo apocalyptisch, zo blijkt uit een gesprek langs PiS-activisten.
“Deze verkiezingen zullen beslissen wie eigenaar is van Polen. Zal Polen Pools blijven, of zal het Duits worden? Of komt Polen onder Russische invloed?” zegt Rafał Tyka bezorgd. Het wantrouwen jegens journalisten in het regeringskamp is groot, maar de 46-jarige Tyka, die in een dorp net buiten Warschau woont, wil uitleggen waarom hij Kaczynski steunt. Eens mocht hij de leider persoonlijk ontmoeten. Hij omschrijft Kaczynski als ‘eerlijk’ en ‘intelligent’, zeker niet als een man die haat zaait. “Het is niet PiS dat Polen verdeelt. Ik zie nooit vulgair of slecht gedrag onder rechtse, conservatieve Polen. Die woede en dat gif komt van de andere kant.”
De andere kant, of de oppositie gepersonifieerd door Donald Tusk. Kaczynski noemt Tusk ‘de vijand van het volk’ en ‘puur kwaad’. Eerder deed hij de kiezers van de oppositie af als ‘tweederangsburgers’ en ‘houtachtige intellectuelen’. In dit wereldbeeld vertegenwoordigt Tusk de elite die in 1989 verraad pleegde door met de communisten te onderhandelen. Dit leidde tot een geweldloze overgang naar de democratie, maar ook tot frustratie onder de Polen die vonden dat er moest worden afgerekend met de communisten.
“De grote fout was dat we ze niet allemaal wegstuurden”, zegt Tyka. In plaats daarvan zijn ‘zij’ alomtegenwoordig als kunstenaars, rechters, journalisten en politici. Bijvoorbeeld regisseur Agnieszka Holland. Haar film ging in première op 22 september De Groene Grens ging in première, waardoor het toch al gevoelige onderwerp migratie nog verder oplaaide in de verkiezingscampagne. De film toont de zogenaamde pushbacks aan de Wit-Russische grens: migranten, waaronder vrouwen en kinderen, worden door Poolse grenswachten met geweld teruggejaagd naar Wit-Rusland.
Linkse elite
Tyka gelooft het niet. ‘Op basis van welke geloofwaardige informatie heeft mevrouw Holland die film gemaakt? Journalisten hadden immers geen toegang tot het optreden van de grenswacht, het leger en de politie. Was ze er zelf bij? Heeft ze het zelf gezien? Oh nee?”
Volgens hem is regisseur Holland een schoolvoorbeeld van een linkse elite. “Mevr. Holland is de dochter of kleindochter van een soldaat van het Rode Leger. En wie heeft de Poolse officieren in Katyn vermoord? Elke Pool kent het antwoord: soldaten van het Rode Leger in 1940.
PiS heeft een hoog hek laten bouwen aan de oostgrens en slaat alarm dat Tusk in samenwerking met de EU massaal migranten wil binnenlaten. “99,99 procent van die vluchtelingen of migranten aan de Wit-Russische grens zijn jonge jongens van twintig of tweeëntwintig jaar oud. Ze zijn agressief en hebben gloednieuwe mobiele telefoons en dure kleding waar mijn zoons alleen maar van kunnen dromen”, aldus Tyka.
Polen mag niet de fout maken die West-Europa heeft gemaakt, zegt hij, verwijzend naar de op internet populaire samenzweringstheorie die bekend staat als de ‘Grote Vervanging’: “De klok luidt voor de volkeren van Europa. Over twintig, dertig of hooguit vijftig jaar zullen de Fransen en Zweden, en dan ook de Nederlanders en Duitsers, een minderheid zijn in eigen land. Weet je hoeveel kinderen die vluchtelingen hebben?”
Ware patriotten
Trots vertelt hij ons dat zijn verre voorvader in 1620 in de strijd tegen de Turken heeft gevochten. Andere mensen aan de rechterkant, legt hij uit, komen ook uit patriottische families die Polen en Europa in vele veldslagen en opstanden verdedigden tegen moslims en communisten. Zelf nam hij meerdere malen deel aan de Onafhankelijkheidsmars op 11 november, die jaarlijks extreemrechtse activisten uit heel Europa trekt. “99 procent van de mensen op zo’n mars zijn geen fascisten, maar echte patriotten, die zich bewust zijn van hun Poolse afkomst”, zweert Tyka.
“West-Europese landen hebben linkse tendensen en zien ons als een chauvinistisch, achtergebleven gebied. Ten onrechte. Als je naar Polen komt en je hebt een lege tank of een lekke band, dan zal de Pool die nu nazi wordt genoemd je helpen. Degenen van de andere kant laten je gewoon in de kou staan.”
Volgens hem komt de onvrede van de andere kant, vooral van mensen die linkse marsen organiseren, zoals gay prides. “De agressie tijdens die LHBTI-marsen is ongehoord”, zegt Tyka. “Die linkse mensen denken dat ze alles kunnen.” Hij rekent zichzelf tot ‘de normale mensen’ die door links ‘met modder worden besmeurd, vernederd en in een kwaad daglicht worden gesteld’. “Normale mensen werken hard. Daarom zie en hoor je ons niet.”
Maar dat kan veranderen. Wanneer de grens bereikt is, zullen ‘gewone mensen’ de straat op gaan. “God verhoede dat zij (de oppositie) de verkiezingen winnen, of als rechts wint en zij iets verkeerds doen, en wij, normale mensen, de straat op gaan.” Niet om te vechten voor ‘iemand die ervoor kiest om vandaag een man te zijn en morgen een vrouw’, maar om traditie en geloof te verdedigen. “Waarom is het toegestaan om de Heilige Moeder van Częstochowa te beledigen in Polen, het meest katholieke land van Europa? Ik vind het schandalig dat ze ongestraft hun ding kunnen doen. Ze denken dat ze de rest van hun leven straffeloos zullen blijven. Maar daar hebben ze ongelijk in.”
De naam van de oude boer is bekend bij de redactie.
Lees ook: Poolse legertop treedt af uit protest tegen regerende partij
De militaire leiding in Polen heeft, minder dan een week voor de parlementsverkiezingen in het land, ontslag genomen uit protest tegen de regerende partij PiS.
