Googlen is altijd leuk. Tenminste als je een groepsfoto maakt met de nieuwe Pixel-telefoon. De software op dat toestel vist automatisch lachende gezichten uit een aantal eerdere foto’s en past de gezichten met één druk op de knop aan. Het resultaat: alle gezinsleden worden met een brede glimlach vereeuwigd. Terwijl in werkelijkheid je tante op die ene foto zat te gapen en je neefje op het andere moment heel boos keek.
Dit is de foto die je dacht te hebben gemaakt – de foto die je dacht te hebben gemaakt – zegt Google. In feite heb je een fictief moment gecreëerd: je hele gezin in volledige harmonie in dezelfde seconde, zonder dat iemand boos of afgeleid is.
Het werkt met kunstmatige intelligentie: Google kauwt kort op de reeks afbeeldingen en komt dan met suggesties voor de ‘Beste opname‘, de ideale opname. Je kunt de gewenste gezichtsuitdrukking kiezen uit een rij monsterkoppen, die Google vervolgens naadloos op elke torso schroeft.
Het is een onschuldige setting, een groepsfoto. Leuk voor de familie-app. Maar stel je voor dat je tijdens een fotoshoot het uiterlijk van een groep zakenmensen, beroemde atleten of politici verandert? De één kijkt iets minder zelfvoldaan, de ander kijkt geschokt of intens verveeld. Hierdoor krijgt een groepsfoto een heel andere betekenis.
Nog een AI-truc van de Pixel: een ‘magic editor’ verwijdert vervelende elementen. Eerst wordt de foto opgedeeld in losse objecten, een soort puzzelstukjes, die je kunt verplaatsen of verwijderen. Zo haal je een volwassen man van de straat met brommer en al.
Brandend wrak
Niet alle aanpassingen werken: soms krijg je de waarschuwing dat de resultaten ‘in strijd zijn met de voorwaarden voor generatieve AI’. Dit is kunstmatige intelligentie die op commando dingen bedenkt (‘genereert’) aan de hand van vele voorbeelden. Google vermeldt in de metagegevens, een label bij elk fotobestand, als u met uw foto hebt geknoeid. Je kunt het daarna nog steeds doen knoeien met dat label om het opnieuw aan te passen.
Het is niet alleen Google dat de grenzen van beeldmanipulatie verlegt. Professionele fotografen maken vaak gebruik van Adobe-programma’s zoals Photoshop en Lightroom. Daar vervagen de grenzen tussen echte en gemanipuleerde beelden. Sinds Adobe generatieve AI aan zijn software heeft toegevoegd, is fotobewerking uiterst toegankelijk geworden. Had je ooit een vaste hand en eindeloos geduld nodig om beeldelementen in Photoshop te selecteren en te verplaatsen, dan volstaat nu een simpel geschreven commando: selecteer die persoon, dat oor, dat huis of die mensen op de achtergrond. Wis ze uit, zet ze in een woestijn of winterlandschap en verander die auto in een brandend wrak.
Vorige week ontketende Abobe op een conferentie in Los Angeles nieuwe AI-krachten die dergelijke aanpassingen doorvoeren nog makkelijker maakt: elke pixel is gemaakt van elastiek. Hoe kun je als kijker of consument bepalen wat echt is en wat niet? Om hierover transparanter te worden heeft Adobe er ook één bedacht digitaal watermerk, inhoudsreferenties, die je op verzonnen of gemanipuleerde afbeeldingen kunt plakken. Zo’n keurmerk zou veranderingen in het originele mediabestand moeten bijhouden, maar zolang het niet verplicht is, biedt het geen garantie tegen misbruik.
ANP verbiedt generatieve AI
Iedereen kon er al mee schilderen Ravensburger, nu kan iedereen foto’s manipuleren met AI. Door de democratisering van kunstmatige intelligentie worden het web en de sociale media overspoeld met nepbeelden. Niemand schrikt van een verdacht vrolijke familiefoto, maar desinformatie is gevaarlijk als het om verkiezingen of gewapende conflicten gaat.
De sector waarin beelden altijd ‘echt’ moeten zijn, is de nieuwsfotografie. Daar is het gebruik van generatieve AI in foto’s beperkt. Met een beeldbank van 75 miljoen afbeeldingen en 60.000 nieuwe foto’s per dag is ANP foto de grootste aanbieder van nieuwsfoto’s in Nederland. Vorige week stuurde het persbureau een e-mail naar honderden freelance fotografen. De boodschap: generatieve AI is onder alle omstandigheden verboden, ook als je als fotograaf duidelijk aangeeft dat je die techniek gebruikt.
Hoofdredacteur Freek Staps stelt dat nieuwsfoto’s altijd ‘echt’ moeten zijn. “Beelden aanpassen is niet acceptabel, zelfs niet een beetje. Ook moet de context hetzelfde blijven, zodat je als kijker uiteindelijk hetzelfde ziet als je naast de fotograaf had gestaan.”
Ook de persbureaus die foto’s met elkaar uitwisselen, scherpen hun AI-regels aan. Zo benaderde ANP onlangs ruim honderd fotobureaus waarmee het samenwerkt. Het bericht was kort: “Wij sturen u geen AI-beelden, en dat mag u bij ons ook niet doen.”
Iedereen kon al schilderen met Ravensburger, nu kan iedereen foto’s manipuleren met generatieve AI
Staps durft er niet op te wedden dat er nooit meer een foto doorheen zal glippen die gemanipuleerd blijkt te zijn. Dat overkomt de besten: zo bleek NOS Journaal in augustus een afbeelding van enkele pinguïns, samengesteld door generatieve AI. Het was een stockfoto, stond er verklaringen de NOS besteedde daar minder aandacht aan dan aan nieuwsfoto’s.
De bekendste voorbeelden van gemanipuleerde nieuwsfoto’s komen uit het Rusland van na de revolutie: zowel Lenin als Stalin hadden de gave om politieke tegenstanders uit te schakelen. officiële foto’s om ze op te poetsen en ze vervolgens daadwerkelijk te laten verdwijnen.
Tegenwoordig worden nieuwsfotografen voor veel minder ontslagen. De Associated Press verbrak in 2014 de banden met een freelancefotograaf die de cameralens van een collega gebruikte om een Syrische soldaat te fotograferen weggeborsteld. In 2007 stuitte Reuters op een Libanese fotograaf die rookwolken creëerde in Photoshop verdikt na een Israëlische luchtaanval. De realiteit is nu veel gruwelijker.
Bij World Press Photo zijn ze het strengst: op de site van deze organisatie leggen vier nuchtere video’s uit welke beperkte bewerkingen je je als persfotograaf kunt veroorloven. Pas kleur en belichting aan: alleen met mate. Alles wat de betekenis van de foto verandert, is onaanvaardbaar. Het enige dat kan worden verwijderd is een stofje op de lens of wat nietszeggende details aan de randen van het beeld door de foto bij te snijden.
Maar hoe controleer je dat? Elke pixel in de blockchain is nog steeds een beetje te veel gevraagd. In het analoge tijdperk kon je de negatieven opvragen, in het digitale tijdperk is er het RAW-bestand. Dat is het onbewerkte fotobestand: nog geen afbeelding, alleen onbewerkte gegevens. Dit zijn grote bestanden en sommige persbureaus vereisen dat fotografen deze in het kleinere ‘jpeg’-formaat aanleveren. Niet helemaal fraudebestendig, maar je kunt JPEG-manipulatie nog steeds detecteren: de meeste professionele camera’s maken tientallen foto’s per seconde. Vraag de fotograaf naar de vijf beelden van voor en na de opname, en je zult zien wat er echt zichtbaar was. Als de fotograaf in kwestie niet meewerkt, ruikt het naar manipulatie en zet je door verwijderen.
Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 14 oktober 2023.
