“Ik zal het je proberen uit te leggen”, zegt Jozef van den Berg tegen zijn publiek in De Singel in Antwerpen, op die bewuste 14 september 1989 om vijf voor acht ‘s avonds. ‘Ik zal nooit meer spelen. Ik heb een realiteit benaderd die niet langer gespeeld kan worden.’
Het publiek denkt dat het bij zijn optreden hoort Genoeg wachten en begint te lachen. “Jullie denken nog steeds dat het niet waar is wat ik zeg”, reageert Van den Berg. ‘Je hebt het mis en dat is het bedrieglijke aan theater. Theater is vals. (…) Ik zoek de realiteit en kan geen dingen meer zeggen die voor mij niet waar zijn. Ik zeg hallo tegen jullie allemaal. Mijn theaterleven is voorbij. Ik ga. Veel geluk voor jullie allemaal. Bij de kassa kunt u het geld terugkrijgen. Doei.’
Het is geen grap: poppenspeler Jozef van den Berg trekt zich na die historische avond inderdaad terug uit de schouwburg, wat zijn vele fans in shock achterlaat. Zes maanden later ontmoet hij in Griekenland een blinde orthodoxe priester, die hem duidelijk maakt dat zijn roeping in het orthodoxe christendom ligt, in een teruggetrokken leven vol stilte en contemplatie. In 1991 verliet hij zijn vrouw en vier kinderen.
Fietsenstalling
Na een korte omzwervingen belandt hij in het Noord-Brabantse dorp Neerijnen, waar hij eerst logeert in een openbare fietsenstalling. Omdat de veiligheidstroepen hem wilden verwijderen, verhuisde hij naar een deurloze hut in de tuin van een familievriend. Daar zou Van den Berg decennialang een teruggetrokken leven leiden met zijn vogels, terwijl hij ondertussen tot God bad en de tuin van het ouder wordende echtpaar onderhield.
“Als je hem een keer had gezien, wilde je alles van hem zien”, zo herinnert Marc Maillard van het Antwerpse figurentheater FroeFroe zich hem als poppenspeler. “Hij was een soort goeroe, dat moest je zijn gelovige zijn toen je hem zag. Zijn werk had een grote geestelijke kracht. Nu zouden we hem een stand-up comedian noemen, maar dan in de stijl van Wim Helsen: iemand die naast de grappen ook diepere inhoud brengt.”
Hij hield het publiek een spiegel voor met zelfgemaakte poppen als Portemonnee, Mevrouw de Heks en Pietje de Rups. “Hij sprak over zware thema’s als eenzaamheid en materialisme”, aldus Maillard. “Hij nam kinderen heel serieus, heel anders dan het kinder- en poppentheater dat we destijds hadden. Daarmee beïnvloedde hij een hele generatie theatermakers, waaronder FroeFroe.”
Van den Berg maakte zestien optredens, waarvan een deel ook door de VPRO op televisie werd uitgezonden. Vooral de interactiviteit van zijn theater was bijzonder, hij speelde met het publiek voor zich.
In augustus verliet Van den Berg zijn hut, ditmaal definitief. Zijn laatste dagen bracht hij door in het orthodoxe klooster in Sochos, vlakbij Thessaloniki in Griekenland. Hij stierf daar en wordt daar begraven.
