Velen hopen ongetwijfeld dat de oorlogen in Oekraïne en Gaza in 2024 zullen eindigen. Ik heb geen recept voor Oekraïne, behalve de oorlogsroman Leven en lot (1959) van de Russische schrijver Vasili Grossman. Maar in dat epos wint het leger van Stalin. En dat heeft niemand in het Westen nodig, nu zijn opvolger Vladimir Poetin lijkt te profiteren van het gebrek aan westerse militaire hulp aan Oekraïne, en dat land mogelijk op een nederlaag afstevent. Maar voor Israël en Gaza bestaat er een remedie die alle Israëliërs en Palestijnen zouden moeten lezen om bevrijd te worden van hun wederzijdse haat: de roman De tunnel van de Israëlische schrijver en vredesactivist AB Yehoshua (1936-2022).
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/12/28125323/data109570800-b73d33.jpg)
De tunnel (2018) is het verhaal van Zvi Luria, een gepensioneerde ingenieur van het Israëlische ministerie van Wegenbouw, die aan dementie lijdt. Bij toeval komt hij in contact met een Palestijnse dorpsonderwijzer, die zich met zijn zoon en dochter schuilhoudt in een oude ruïne op een heuvel in de Negev. De drie ontvluchtten de Westelijke Jordaanoever nadat de vader een stuk land dat hij niet bezat aan Joodse kolonisten had verkocht omdat hij dringend geld nodig had voor de harttransplantatie van zijn vrouw. Uit angst voor wraak van zijn dorpsgenoten kan hij niet meer naar huis terugkeren. Als gevolg hiervan heeft hij zijn identiteit verloren en bevindt hij zich ook illegaal in Israël.
Zvi is via een jongere ex-collega, Asaël Maimoni, betrokken bij de aanleg van een geheime militaire weg door de Negev. Ook hij moet over die heuvel lopen, maar daar zitten de drie Palestijnen ondergedoken. Zvi wil die heuvel nu sparen en de weg eronder laten lopen. Om dit te bereiken moet er een tunnel gebouwd worden. En tunnels zijn de specialiteit van Zvi, die bevriend raakt met de drie Palestijnen en vooral met de dochter.
In Yehoshua’s roman leidt dit tot een literaire verhandeling over de betekenis van identiteit. En vooral over hoe je ervan af kunt komen. Alleen dan kan het traumatische verleden van je voorouders niet langer worden gebruikt om je tegenstander te chanteren, zoals Israël dat met de Holocaust doet, aldus Yehoshua.
In de ogen van de schrijver is identiteit een vloek geworden die verzoening tussen Israëliërs en Palestijnen in de weg staat. Terwijl die verzoening vóór 7 oktober 2023 best mogelijk was. Het bewijs daarvan lees je in al zijn romans, waarin joden en Arabieren goed met elkaar overweg kunnen. Niet voor niets was Yehoshua aan het einde van zijn leven voorstander van een éénstaatoplossing. Volgens hem was dit de enige manier om een einde te maken aan het geweld op de Westelijke Jordaanoever.
Anderhalf jaar voor zijn dood reageerde Yehoshua De tunnel in een interview met NRC: “Tegenwoordig draait alles alleen maar om identiteit. Ook daarvan moeten we af.” Volgens hem had Corona het gevaar bewezen van het denken in termen van conflicterende identiteiten. Dat alleen al maakte het bouwen van tunnels tussen die identiteiten zo belangrijk. Dit zijn wijze woorden waarvan je hoopt dat ze ooit, het liefst in 2024, werkelijkheid zullen worden.
