Polen kiest voor pro-Europese partijen, PiS-heerschappij lijkt voorbij

Wees de eerste die over de streep komt, maar loop niet weg met de hoofdprijs. Dat is de situatie voor de regerende PiS-partij (Wet en Rechtvaardigheid) na de Poolse parlementsverkiezingen van zondag. De partij werd volgens de voorspelling van de verkiezingsuitslag van maandagochtend de grootste, maar het is onwaarschijnlijk dat ze een meerderheid in het parlement zal vormen. En dat markeert het einde van twee opeenvolgende regeringsperioden voor de nationaal-conservatieve partij die sinds 2015 aan de macht is in Polen. De officiële resultaten worden dinsdag verwacht.

PiS werd tijdens de parlementsverkiezingen voor de derde keer op rij de grootste partij, met bijna 37 procent van de stemmen, zo blijkt uit de voorspelling. Niet genoeg voor een absolute meerderheid, die de partij de afgelopen vier jaar wel had. Bovendien kreeg de voorheen als enige coalitiepartner, de extreemrechtse Konfederacja, niet genoeg stemmen (6,4 procent) om PiS aan een meerderheid te helpen.

Lees ook
dit rapport over de verdeeldheid in Polen

De weg ligt dus open voor de andere drie oppositiepartijen onder leiding van KO (Citizen Coalition) van voormalig premier Donald Tusk om een ​​regering te vormen. KO won lichtjes met zo’n 31 procent van de stemmen en kan een meerderheid vormen met als grote verrassing Trzecia Droga (Derde Weg), die 13,5 procent van de kiezers steunde en Nowa Lewica (Nieuw Links), goed voor 8,6 procent. De centrumliberale KO, de centrumrechtse boerencoalitie Derde Weg en de sociaal-democratische Nieuw Links hadden voorafgaand aan de verkiezingen al aangegeven samen te willen regeren. Volgens de voorspelling zullen de drie partijen samen 248 van de 460 zetels in het parlement behalen, tegenover 198 zetels voor PiS.

Succes verzilveren

Direct na het sluiten van de stembureaus, zondagavond om 21.00 uur, werd PiS-leider Jaroslaw Kaczynski al geselecteerd voor een plaats op de oppositiebanken. “We hebben voor de derde keer op rij gewonnen”, riep hij voor een relatief tam feestpubliek. “Maar we weten niet of we dit succes in een volgende regeerperiode kunnen verzilveren.” Hij wil het partijprogramma van PiS voortzetten: “Ongeacht of we aan de macht zijn of in de oppositie.”

PiS-leider Jaroslaw Kaczynski (midden) en premier Mateusz Morawiecki (derde van links) op het hoofdkantoor van de regeringspartij PiS, zondagavond bij aankomst van de eerste verkiezingsresultaten.

Een paar kilometer verderop straalde oppositieleider Tusk van vreugde. “Nooit in mijn leven ben ik zo blij geweest met een tweede plaats”, zei hij. “Polen heeft gewonnen, de democratie heeft gewonnen. Het is het einde van deze slechte tijden, het is het einde van de PiS-heerschappij.”

Onder PiS is Polen sinds 2015 een conservatieve weg ingeslagen. De partij voerde een krachtig anti-migratiebeleid, beperkte het recht op abortus verder en keerde zich steeds meer af van de Europese Unie. Bovendien werd de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ingeperkt, werden de publieke media een spreekbuis voor de partij en kwamen partijmensen aan de top van staatsbedrijven en publieke instellingen.

Toch was en is PiS populair onder een groot deel van de bevolking, omdat de partij zich sterk richt op familiepolitiek en opkomt voor mensen in traditioneel armere plattelandsgemeenten. Voor het eerst ontvingen gezinnen hoge kinderbijslag, werd de pensioenleeftijd verlaagd en kregen gepensioneerden een hoger pensioen. Kleine dorpskernen werden gerenoveerd, nieuwe wegen aangelegd en openbare voorzieningen kwamen terug.

Lees ook
dit dubbelportret van Tusk en Kaczynski

Vóór deze verkiezingen probeerde PiS de populistische truc te herhalen waarmee ze de vorige verkiezingen hadden gewonnen door een campagne vol angst te voeren. Elke dag verspreidden ze angst voor migranten en vluchtelingen die Polen onveilig zouden maken en waarschuwden ze voor de invloed van Duitsland, Rusland en de Europese Unie op Polen. De partij initieerde ook een controversieel referendum waarop kiezers zondag konden stemmen, met vragen verpakt als een PiS-promotie. Slechts 40 procent van de kiezers stemde in het referendum, te laag voor een bindend resultaat.

Modder gevecht

Bovenal was deze campagne een modderige campagne vol persoonlijke aanvallen. Critici van de regering werden afgeschilderd als ‘verraders’ en oppositieleider Tusk – ‘puur kwaad’ volgens PiS-leider Kaczynski – zou volgens PiS Polen leiden onder ‘Duits dictaat’.

Ook Tusk schuwde krachtig taalgebruik niet. Zijn partij aarzelde tussen een positieve campagne met een hart als symbool, bomvolle demonstratiemarsen en positieve boodschappen over een ‘vrij Polen’ en harde kritiek op de huidige regering. Volgens hem waren PiS-politici “corrupt” en was de regering “een vergif voor Polen”.

Nog nooit in mijn leven ben ik zo blij geweest met een tweede plaats

Uiteindelijk bleek de angstcampagne van PiS geen succes. Uit een eerste peiling onder de kiezers blijkt dat zij niet migratie en vluchtelingen als belangrijkste reden voor hun stem noemden, maar eerder de economie en de vrouwenrechten. Opvallend was ook dat tijdens deze verkiezingen voor het eerst meer jongeren dan 60-plussers naar de stembus gingen.

Wat de uiteindelijke uitkomst ook zal zijn, deze verkiezingen zijn historisch. Nooit eerder kwamen zoveel mensen opdagen bij de verkiezingen. Met een opkomstpercentage van bijna 73 procent is dit de hoogste opkomst sinds de Poolse onafhankelijkheid in 1989. Bijna 12 procent hoger dan tijdens de voorgaande verkiezingen.

En daar was de verkiezingscommissie niet op voorbereid. Hoewel de stembureaus om negen uur sloten, mochten mensen die op dat moment in de rij stonden, toch stemmen. In alle steden stonden toen nog wachtrijen. In één stembureau in Wroclaw het stemmen ging zelfs na middernacht door. De laatste kiezer arriveerde pas om drie uur in de ochtend.