Op 104 locaties in Fryslân is de kans zeer groot dat de bodem verontreinigd is met de schadelijke stof PFAS. Voor het eerst zijn alle plaatsen op een rij gezet. Hoogstwaarschijnlijk zal de lijst nog veel langer worden.
Advies- en ingenieursbureau Antea Group uit Heerenveen heeft voor de provincie Fryslân onderzocht waar de kans groot is dat PFAS in de grond zit. Leeuwarden is niet meegenomen in het onderzoek omdat deze gemeente een ‘zelfstandig bevoegd gezag’ heeft. Leeuwarden werkt aan een bodemkwaliteitskaart.
Antea heeft het rapport opgesteld zonder bodemonderzoek te doen. Het agentschap baseert zich op bekende bedrijfsactiviteiten, een zogenaamd vestigingsregister en een bodeminformatiesysteem, zo valt te lezen. Er lijken tenminste 104 plaatsen te zijn die ‘een potentieel zeer hoog risico vormen op het optreden van verhoogde niveaus van PFAS’.
Van de 104 locaties liggen er 74 in dorpen, steden of grondwatergebieden. 81 plaatsen zijn brandweerkazernes.
Wat is PFAS en hoe schadelijk is het?
PFAS is een groep chemicaliën die niet of nauwelijks afbreekt in het milieu. Ze stapelen zich op in planten, dieren en het menselijk lichaam en kunnen onder meer het immuunsysteem beschadigen.
Voor zover bekend leiden PFAS niet direct tot gezondheidsrisico’s, maar vergroot de opeenstapeling van blootstelling de kans op gezondheidsschade. De meest schadelijke groepen (PFOA en PFOS) zijn onlangs grotendeels verboden in Europa. Deze kunnen leverschade veroorzaken, het immuunsysteem beschadigen en de ontwikkeling van ongeboren kinderen negatief beïnvloeden. Ze zijn mogelijk kankerverwekkend. De stoffen veroorzaken ook schade aan het dierenleven.
Oriëntatierapport
De Friese brandweer is kritisch en noemt het Antea-rapport een ‘verkennend’ rapport. Er is nog veel onduidelijk. Bovendien geeft het onderzoek geen compleet beeld, zegt Wim Kleinhuis, algemeen directeur van de Veiligheidsregio Fryslân en ‘opperbevelhebber’ van de brandweer. Zo zijn niet alle plekken onderzocht waar ooit grote branden hebben gewoed of waar ‘zware’ bedrijven gevestigd zijn of waren.
Dit kunnen dus extra locaties zijn. Maar Kleinhuis is ook kritisch op de locaties die op de lijst staan. “Er is nergens een schop de grond in gegaan. Dit is echt een bureaustudie. Het is een eerste stap. Zo kom je op een lijstje met plekken waar je moet kijken.” Het onderwerp is serieus, maar je kunt volgens hem niet zeggen dat alle genoemde plekken zwaar vervuild zijn. En die nuance ontbreekt in het rapport, meent hij.
Ook bedrijven
Antea keek ook naar bedrijfslocaties. Geen van hen heeft momenteel een ‘zeer hoog’ risicoprofiel. Drie gasbehandelingsstations in Jistrum (NAM), Harlingen (Vermilion) en Garyp (idem) kregen echter het risicolabel ‘hoog’.
Dat geldt ook voor voormalige textielververijen in Burdaard (Eewal) en Heerenveen (Heideburen), en een nog steeds actieve zeilmakerij in Stavoren. Een deel van de verdachte locaties was vroeger industrieel, maar wordt nu bewoond, zoals een appartementencomplex aan de Markt in Drachten.
Twee bekende bedrijven waarbij het risico ‘beperkt-hoog’ wordt ingeschat zijn Enitor Primo in Buitenpost (kunststofprofielen) en Fenner Dunlop in Drachten (rubber transportbanden). De twee bedrijven konden woensdagmiddag geen commentaar geven.
Drinkwatergebieden
Ook vijf drinkwaterwingebieden van Vitens staan onder verdenking. De twee grootste bevinden zich in Burgum en Oldeholtpade. Drie kleinere liggen op Vlieland, Ameland en Schiermonnikoog. Vitens kon woensdag nog niet reageren.
Vlieland valt met vier locaties zeker op in de lijst. Allen dragen de kwalificatie ‘zeer groot’. Het gaat om twee verdedigingsgebieden (Vliehors), de brandweerkazerne en het vliegveld. Ook het vliegveld van Ballum op Ameland wordt genoemd.
Commissaris van de Koning Arno Brok stuurde woensdag een brief naar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Daarin spreekt hij de zorgen van de provincie uit over het toenemende gebruik van PFAS in bestrijdingsmiddelen. Brok vraagt Den Haag dit te verminderen of te verbieden.
Onder vergrootglas
In het PFAS-rapport van Antea richt het vergrootglas zich vooral op de Friese brandweer. Brandweerchef Wim Kleinhuis mist de nuance in het onderzoek. Hij geeft een voorbeeld. “Alle brandweerkazernes staan in het rapport vermeld als ‘zeer hoog risico’. Ook die in Harlingen en Surhuisterveen. Deze kazernes zijn nog maar een paar jaar oud. Toen we deze openden, gebruikten we geen PFAS meer.”
De brandweer in Fryslân is in 2019 gestopt met het gebruik van blusschuim met PFAS, vertelt Kleinhuis. Recentelijk is dit type blusmiddel daadwerkelijk uit brandweerwagens gesloopt. Een deel van het schuim moet nog vernietigd worden. Dit gebeurt door een speciale processor.
Niet al het blusschuim bevatte PFAS, zegt hij. “Bij vloeistofbranden en voertuigen met lekkende tanks hebben we PFAS-houdende blusmiddelen gebruikt. Maar de exacte plekken zijn nooit bijgehouden. Dat was ook niet nodig. We weten het dus niet. Je moet echt graven om erachter te komen .”
Gevaarlijk voor mensen
Op de vraag hoe gevaarlijk de situatie is of is geweest voor (brandweer)mensen en omwonenden kan hij nu geen antwoord geven. “Dat hangt af van de concentraties en wat je ermee doet. Beiden zijn onbekend.”
De GGD-experts uit de veiligheidsregio geven aan dat als er al sprake is van bodemverontreiniging, dit niet automatisch betekent dat je als persoon extra risico loopt. “Of u risico loopt of ziek wordt van PFAS, hangt af van hoeveel u in de loop van de tijd binnenkrijgt.” PFAS veroorzaken pas bij zeer hoge dosis en na langdurige blootstelling acute gezondheidsproblemen, zegt Kleinhuis. “Toch willen wij graag weten of en zo ja waar sprake is van besmetting.”
“Het geruststellende is dat het in de grond zit”, vervolgt hij. “Maar op de lange termijn is het natuurlijk een probleem en zeer onwenselijk. Door heel Nederland, want dit gebeurt overal. Ik ben het eens met Wetterskip Fryslân, die vindt dat er een verbod moet komen.”
De komende weken gaat de brandweer om de tafel met de provincie, het waterschap en gemeenten. Dan rijst ook de vraag wie de kosten van eventuele schoonmaakwerkzaamheden gaat betalen. De vier partijen willen hierbij ook de overheid betrekken.
Kijk naar hier is het onderzoek van de provincie.
