Energieleverancier Eneco heeft altijd voorop gelopen bij nieuwe windparken. De Rotterdamse groep heeft nu afgezien van de aanleg van IJmuiden Ver, zestig kilometer uit de kust. Ook andere energieleveranciers hebben het financieel moeilijk. Hoe komt dat, en hoe nu verder met de energietransitie?
1. Waarom stopt Eneco? Er is al jaren aan dit aanbod gewerkt, toch?
Klopt. De twee projecten Ver Alpha en Beta in IJmuiden, beide met twee gigawatt aan vermogen, goed voor stroom voor vier miljoen huishoudens, vergen jarenlang teken- en rekenwerk. Begin dit jaar werd duidelijk dat de stijgende inflatie, door hogere prijzen voor bijvoorbeeld koper en staal, personeelskosten, maar ook onzekerheid over de opbrengst door sterk fluctuerende elektriciteitsprijzen, het zeeproject in de rode cijfers duwt. Bedrijven en consumenten kunnen niet elke prijsstijging verdragen.
Maar Eneco heeft er meer last van. De energieleverancier houdt niet van de manier waarop politici op zoek gaan naar exploitanten. Het gaat te vaak om het geld.
Bouwers van nieuwe windparken moeten het al jaren zonder subsidies doen. In de aanbesteding stelt de overheid ook hoge eisen aan de natuurbescherming van de turbinevelden en het hergebruik van alle wieken en funderingen. De ontwikkelaars kunnen een financieel bod doen, hier maximaal 16,8 miljard euro per windpark, samen zo’n 33 miljard euro.
Eneco, dat zelf eind 2019 voor 4,1 miljard euro werd overgenomen door windturbine- en batterijenfabrikant Mitsubishi, vindt dat aanbestedingen te makkelijk binnengehaald kunnen worden door steeds hogere bedragen te bieden. Zo dreigen herstel van de zeebodem en andere kwaliteitseisen in de vergetelheid te raken, aldus het rapport.
2. Maar is dat niet een deel van de vrije markt dat de overheid wil?
Zeker. Deze aanpak heeft in tien jaar tijd veel offshore windvermogen naar Nederland gebracht, zonder veel subsidie, zegt René Peters, energiespecialist bij onderzoeker TNO. De vraag voor bedrijven is nu of dat geld terugverdiend kan worden, zegt Eneco.
“Dat Eneco, dat vier operationele parken in de Noordzee heeft en een vijfde in ontwikkeling heeft, nu stopt, is een teken van de toekomst”, zegt Peters. Eneco zegt dat het geld dat aan de staatskas moet worden betaald veel prominenter is geworden. Voorheen domineerden de kwaliteitseisen en werd de aanbesteding gewonnen door de bedrijven die de beste kwaliteit bod uitbrachten.
De maximale biedprijs – het kabinet verwacht veel minder dan 33 miljard euro – betekent dat meer energiebedrijven deze aanbesteding kunnen annuleren. Wij zijn hiervoor gewaarschuwd. “Als je als overheid er financieel altijd het maximale uit wilt halen, krijg je het lid op de neus”, zegt voorzitter Jan Vos van brancheorganisatie NWEA. “Eneco loopt altijd voorop met miljardeninvesteringen. Dat ze afhaken is een duidelijk signaal richting Den Haag.”
Donderdagmiddag sluit de inschrijvingsperiode voor aanbestedingen, vrijdagochtend pakt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat het net op. Dan wordt duidelijk wie zich heeft aangemeld voor de twee parken zestig kilometer uit de kust.
3. Zullen de windparken misschien helemaal niet gebouwd worden?
Pensioenfonds ABP heeft in ieder geval laten weten een bod te willen doen met het Schotse SSE Renewables. Ook het Duitse RWE wordt als kanshebber gezien. Volgens het ministerie is de kans groot dat meerdere partijen zich zullen melden.
Maar het verloop van de biedingen zal de komende jaren geen stand houden, vreest Eneco. En Nederland moet bijna 72 gigawatt aan windparken bouwen. Eneco stelt een andere aanpak voor dan een voorschotaanbieding inclusief contant geld.
Energiebedrijven zouden kunnen werken met contracten waarin is vastgelegd dat als ze veel winst maken op hun turbines, zoals in 2022 met torenhoge elektriciteits- en gasprijzen, die winst wordt afgeroomd en naar de staatskas gaat.
Omgekeerd ontvangen zij bij verlies een subsidie tot een bepaald bedrag. “Dit nieuwe contract voor offshore wind geeft ontwikkelaars de zekerheid van een verantwoorde aanpak zakelijke casus ‘, zegt Eneco-directeur As Tempelman. ‘Die aanpak werkte over het algemeen goed bij de Britten’, zegt TNO-specialist Peters.
4. Meer groene energie is voorlopig onzeker?
Ja. Ook elders in de wereld zijn grote windparken stilgelegd of gepauzeerd. Hoewel ontwikkelaars zich inschreven voor projecten, werden de kosten langzamerhand te hoog. Het Zweedse Vattenfall, eveneens actief in de Nederlandse Noordzee, verkocht onlangs zijn drie projecten in de Norfolk Offshore Wind Zone aan het Duitse RWE voor ruim 1 miljard euro.
“Het is heel duidelijk dat de ontwikkeling op zee niet goed gaat”, zegt Vos. “Je ziet vaak dat projecten gestart zijn en toch gestopt moeten worden. De overheid speelt daar een rol. Als de rente, de inflatie en de materiaalkosten voor bouwers en leveranciers al enorm zijn gestegen en jij als overheid ook mee wilt doen, tja, dan komt de business case in het rood. Dan doen de partijen niet meer mee.”
5. Speelt geldgebrek een rol in de gehele energietransitie?
Beperkt. Nederland begon echter met een groot nadeel: het heeft veel industrie zoals chemie en raffinage in Rotterdam en deed volgens klimaatexperts minder dan omringende landen om de uitstoot van de schadelijkste broeikasgassen terug te dringen. De laatste kabinetten zijn in een stroomversnelling gekomen, ook met miljarden aan subsidies.
Maar er is een groot tekort aan bouwcapaciteit en personeel. “Nederlandse offshore energieprojecten concurreren met die in Azië en Noord-Amerika. Ook Nederlandse offshorebedrijven kunnen er aan de slag. Bij een tekort aan offshore specialisten drijft dit de prijs op”, aldus Peters.
Bij nieuwe projecten kijken bedrijven naar de zekerheid die ze van de overheid hopen te krijgen en naar betere toekomstige inkomsten. Beide houden geen stand. Den Haag is wispelturig. Nederlandse bedrijven als Boskalis en Van Oord hebben de politiek gewaarschuwd voor duidelijke doelstellingen en steun.
De markt kijkt met enige bezorgdheid naar het nieuwe kabinet. Waarschijnlijk willen ze geen ‘groene projecten’ meer subsidiëren. De prijs van elektriciteit schiet door tekorten soms alle kanten op. Met een dergelijke onzekerheid krijgt u geen topkrediet van de banken voor de bouw. De overheid zou als garant kunnen optreden.
Maak de windparken bovendien kleiner als je ze aanbesteedt, stelt Eneco voor. En grote bedrijven die met kolen, olie en gas werken zouden nu al met overheidssteun contracten voor schone energie op zee moeten durven sluiten. “Als een windparkontwikkelaar verzekerd is van een klant voor grote hoeveelheden windenergie, kan dit de onzekerheid over grote schommelingen in de elektriciteitsprijs wegnemen”, zegt Eneco.
