Als je terugkijkt op de geschiedenis van onze rode en groene monumenten, valt het op dat we altijd veel zorgelozer en minder standvastig zijn geweest met het behoud van onze natuur – onze groene monumenten – dan met het behoud van onze rode monumenten.
Voor de rode monumenten hadden we vanaf het begin een duidelijke driedeling van rijks-, provinciale en gemeentelijke monumenten. Door deze driedeling werd voor iedereen duidelijk waar de prioriteiten lagen en wie verantwoordelijk was voor welk monument.
Het referentiekader voor deze aanduidingen werd vaak afgeleid van de criteria voor de aanwijzing van een rijksmonument. Het beleid voor rijksmonumenten viel onder het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, later het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OC&W) en stond traditioneel onder toezicht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, die het beleid uitvoert, advies geeft en kennis ontwikkelt.
Duidelijke indeling
Helaas heeft deze consistente en duidelijke scheiding altijd ontbroken als we het hebben over het behoud van onze natuur. En juist in de natuur is duidelijkheid over de koers nodig als je de unieke natuur en landschappen in ons dichtbevolkte land wilt behouden.
In lijn met onze rode monumenten is mijn voorstel om ook in de natuur te werken met nationale, provinciale en gemeentelijke parken en landschappen.
Deze natuurgebieden en natuurmonumenten zijn bovendien van grote betekenis voor de klimaatuitdagingen, onze waterhuishouding en de bevordering van onze gezondheid.
Het natuurbehoud, het natuurbeleid, viel vroeger ook onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van CRM, waar de rode monumenten waren gehuisvest. Helaas werd natuurbehoud later in 1982 overgedragen aan het Ministerie van Landbouw.
Particulier initiatief
Van oudsher kende Nederland sinds 1930 meerdere Nationale Parken, op basis van particulier initiatief geïnspireerd door de ontwikkelingen in Amerika op dit gebied.
In 1948 werd in Frankrijk de IUCN, de Internationale Unie voor het behoud van de natuur en natuurlijke hulpbronnen, opgericht. Deze organisatie had vanaf het begin tot doel “grote gebieden met een min of meer natuurlijk karakter voor vele jaren veilig te stellen en daarmee bij te dragen aan het behoud van een optimale diversiteit aan natuur en landschap op nationale schaal.” Op basis van deze filosofie zijn er uiteindelijk 21 Nationale Parken in ons land ontstaan, maar we hebben jarenlang nagelaten deze parken in ons land te ‘beveiligen’, omdat we deze Nationale Parken nooit juridisch hebben willen beschermen.
De wettelijke bescherming van onze natuurwaarden werd geregeld via aangewezen beschermde natuurmonumenten die deels konden overlappen met de Nationale Parken. Uiteindelijk zijn in Nederland 189 gebieden aangewezen als beschermd natuurmonument, waaronder enkele van onze Nationale Parken.
In 2010 introduceerde de Europese Unie haar Natura 2000-gebieden. Dit waren gebieden die door alle lidstaten waren genomineerd en die door de Europese Unie zouden worden beschermd. Nederland heeft hiervoor zijn 189 beschermde natuurmonumenten niet geselecteerd. Uit de selectie van 189 gebieden zijn er 64 geschrapt en 36 nieuwe gebieden vervangen. Nederland beschikt dus uiteindelijk over 161 Natura 2000-gebieden die wettelijk beschermd zijn.
Een dergelijke gang van zaken zou bijvoorbeeld bij onze rijksmonumenten ondenkbaar zijn geweest.
Groene monumenten
Het koersvast blijven is geen karakteristiek kenmerk van onze groene monumenten.
Om onze natuur te behouden pleit ik voor de komst van ‘groene’ rijks-, provinciale en gemeentelijke monumenten, zoals parken en landschappen. We moeten onze groene monumenten niet beperken tot de wettelijke 161 Natura 2000-gebieden. Nederland kan juridisch zelf bepalen wat we op dit gebied willen behouden.
Ook wil ik de rode en groene rijksmonumenten terug overdragen aan het ministerie van OCenW. De bestaande Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed van OC&W kan worden belast met de uitvoering van het beleid, zowel ten aanzien van rode als groene monumenten. Een motie van de Tweede Kamer zou deze gang van zaken zeker kunnen bewerkstelligen.
