Noord Nederlands Orkest keert Tsjaikovski binnenstebuiten voor nieuw publiek

Pianist en cabaretier Mike Boddé heeft op ingenieuze wijze bewezen dat componist Pjotr ​​Iljitsj Tsjaikovski, althans in de Engelse spelling, voorbestemd was een melancholisch mens te worden. Hij reduceert de naam tot de vijf muzieknoten die erin verborgen zitten: chcha. De h is de Duitse notatie voor wat wij de b noemen. Alles bij elkaar heerst er een droevige melancholie.

In de nieuwe serie ‘Meesterwerk’ stond de Groningse concertzaal De Oosterpoort zaterdagavond in het teken van Tsjaikovski en zijn Vierde symfonie. Hoe verkoop je een klassiek meesterwerk aan een groot publiek? Met sfeer en context. Het Noord-Nederlands Orkest speelde dit jaar op Lowlands. En nu hebben het NNO en SPOT (De Oosterpoort en de Stadsschouwburg) alles uit de kast gehaald. Rond half negen speelde het NNO de Vierde symfonie, maar vanaf zeven uur gonsde het al van Tsjaikovski in alle zalen en foyers.

Doof kind

Radiopresentator Jet Berkhout en chef-dirigent Eivind Gullberg Jensen schetsen in amper een half uur eerst met veertien muzikanten de muzikale verhaallijn van de Vierde. Een kamer verder vertelt schrijver Arthur Japin de geschiedenis van zijn roman Kolya. Tsjaikovski raakte zo verslaafd aan het dove kind Kolja en de gedachte aan een eigen gezin dat hij als homoseksueel durfde te trouwen. Ten tijde van die desastreuze misrekening schreef hij zijn Vierde symfonie.

Het anders-zijn van Tsjaikovski – destijds een doodvonnis in Rusland – wordt in de benedenkamer besproken in een interview met Solange Dekker, uitgeroepen tot mooiste transvrouw ter wereld. Historicus Tea Stamhuis legt elders uit dat vrouwen een belangrijke rol speelden in het leven van de Russische componist, bijvoorbeeld de rijke weduwe Nadezdja von Meck, die hem financieel steunde en met wie hij zo’n twaalfhonderd brieven wisselde.

Verder vertellen drie orkestmuzikanten over hun relatie met die van Tsjaikovski VierdeNNO-slagwerker Stefan Krischbaum geeft een interactieve workshop en zes jazzstudenten van het Prins Claus Conservatorium improviseren in een van de foyers op de thema’s van de componist.

En dan is er Mike Boddé die de thema’s van de symfonie op ongeëvenaarde wijze binnenstebuiten keert. Muzikale termen legt hij op beeldende wijze uit: als je het ‘andantino’ van het tweede deel hoort, denk je aan “een kleine en pittige korfbalscheidsrechter die over het veld schrijdt (geen aanval)”.

Er heerst een ontspannen sfeer waarin niemand zich buitengesloten hoeft te voelen

Er heerst een ontspannen sfeer onder de negenhonderd bezoekers waarbij niemand zich buitengesloten hoeft te voelen. Er is hier geen publiek dat nadrukkelijk pronkt met zijn kennis van de klassieke canon. En voor zover dat het geval zou kunnen zijn, worden ze in de drukste foyer overstemd door Tsjaikovski’s Jazz Mob.

Het slotstuk van de avond is te horen Vierde symfonie, met een orkest in vrijetijdskleding dat af en toe door de partituur raast alsof het een achtervolging of een schikking uit een thriller is. Dirigent Gullberg Jensen plaatst tederheid en geweld tegenover scherpe wendingen en contrasten. Soms laat hij het terugkerende lot naadloos overgaan in Russische melancholie. Het derde deel ontwikkelt zich tot een boeiend ballet voor een dirigent, het slotdeel is een carnavalsdans waarin dromen en nachtmerries afwisselend leiden.

De stormachtige ovatie doet vermoeden dat de onderdompeling in Tsjaikovski zijn vruchten heeft afgeworpen. Hier is niet alleen het oor maar ook het hart geopend.